Сириядағы саяси өзгерістер, әсіресе радикалды топтардың билікке келуі, Орталық Азия елдеріне айтарлықтай қауіп төндіруде. Бұл аймақтағы радикалдану деңгейінің өсуі және экстремистік «Жасырын экстремистік топтар» (спящие ячейки) болуы жағдайды күрделендіреді.
Мысалы, 2025 жылдың қаңтарында Сирияның жаңа үкіметінің қорғаныс министрлігінің жедел штабын 41 жастағы тәжікстандық Сайфиддин Тоджибоев басқаруға тағайындалды. Ол «Хайат Тахрир аш-Шам» қозғалысына одақтас «Джамаат аль-Таухид валь-Джихад» тобының әскери қанатының командирлерінің бірі болған. Бұл топтың мүшелерінің көпшілігі Орталық Азиядан шыққан.
2012 жылдан бастап Орталық Азия елдерінің көптеген азаматтары ИГИЛ (Қазақстанда және басқа да елдерде тыйым салынған террористік ұйым) қатарына қосылып, Сирия мен Иракта соғысқан. Олардың қазіргі тағдыры белгісіз, бірақ кейбіреулерінің есімдері әлі де жарияланып келеді. Бұл адамдардың өз елдерінде туыстары бар, оларды өз идеологияларын қолдауға тарту қаупі бар.
Интернеттегі джихадқа шақырулар мен үгіт-насихаттар жалғасуда, бұл Орталық Азия елдеріне, соның ішінде Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстанға теріс әсер етуі мүмкін. Қазіргі уақытта бұл қауіп айтарлықтай байқалмауы мүмкін, бірақ уақыт өте келе тәуекелдер артуы ықтимал.
Орталық Азияда радикалды исламның таралуы Кеңес Одағының ыдырауынан кейін басталды. Тәуелсіздік алғаннан кейін аймақта исламның қайта өрлеуі байқалды, бұл дәстүрлі сунниттік исламмен қатар басқа да ағымдардың таралуына әкелді. Көптеген жастар Египет, Йемен, Иран, Катар, Пәкістан, Түркия, Сауд Арабиясы сияқты елдерде діни білім алды. Олардың кейбіреулері өз елдеріне оралып, бұрынғы толерантты исламнан ерекшеленетін радикалды идеяларды насихаттай бастады.
Тәжікстандағы 1992-1997 жылдардағы азаматтық соғыс, «Хизб-ут-Тахрир», «Өзбекстанның ислам қозғалысы» (ИДУ), «Джамаат Ансаруллох» сияқты әскери топтардың пайда болуы исламның саясилануының айқын мысалдары болып табылады.
Бүгінде радикалды ислам идеологиясы, биліктің қатаң бақылауы мен қысымына қарамастан, жасырын түрде таралуда. Бұл әсіресе қыздар мен әйелдердің білім алу мүмкіндіктерінің шектелуі сияқты көріністерден байқалады.
Радикалданудың негізгі себептерінің бірі – экономикалық факторлар. Жұмыссыздық, экономикалық құлдырау, әлеуметтік әділетсіздік және басқа да мәселелер жастарды террористік ұйымдарға тартуға қолайлы жағдай жасайды.
ИГИЛ идеологиясы радикалды идеологияларға негізделген, олар саяси орталықтандыруға және әлеуметтік әділеттілікке ұмтылады. Бұл идеология шариғат заңдарына негізделген жаңа өмір салтын құруды көздейді, бұл зайырлы мемлекет ұғымына қайшы келеді.
Орталық Азия елдерінде, әсіресе жастар арасында, діни сенімнің күшеюі байқалады. Бұл радикалды діни көзқарастардың өсуімен қатар жүруде. Радикалды идеологияның таралуына қолайлы жағдайлар сақталуда, себебі аймақтағы зайырлы мемлекет моделі экономикалық даму мен әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етуде жеткілікті табысқа жете алмады.
Сириядағы оқиғалар Орталық Азия елдеріне әсер етуі мүмкін. Егер жаһандық халифатты жақтаушылар Сирияда үлкен ықпалға ие болса, ИГИЛ идеологиясын қайта жандандыру қаупі бар. Сондықтан Орталық Азия үкіметтері радикалданудың алдын алу, білім беру деңгейін арттыру, адам құқықтарын сақтау және әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз ету бойынша шараларды күшейтуі қажет.
