Алматы әлемдегі ең лас қалалардың қатарында. Экологиялық ахуалдың күрделілігін не министрлік, не әкімдік шеше алмай келеді. Түрлі жобалар нәтижесіз аяқталды. Алматыда қандай экологиялық мәселелерді шешу керек? Бұл қазақстандықтардың өмірін қалай өзгертеді? Алматының бұдан әрі «жайылуына» ерік беру керек пе, қалаларды «жол диетасына» қою қажет пе және мегаполистердегі суды қалай дұрыс үнемдеу керек?
Qazaq.today тілшісі INK Architects сәулетшілер тобының жетекшісі, Корольдік Британ сәулетшілер институтының (RIBA) дипломды мүшесі, Америка сәулетшілер институтының (AIA) халықаралық қауымдастырылған мүшесі Құралай Есмұханованың пікірін білді.
Бүгінгі таңда әлемдегі CO2 шығарындыларының 70%-дан астамы қала өмірін қамтамасыз етуге, көлікке, ғимараттарды салу мен пайдалануға, қалаларға қызмет көрсететін өнеркәсіптерге және қалдықтарды қайта өңдеуге қатысты. Бұл Біріккен Ұлттар Ұйымының Адам қоныстану бағдарламасының (UN-Habitat) зерттеулерінде айтылуда.
Ғимараттарды салу және пайдалану әлемдегі жыл сайынғы жаһандық СО2 шығарындыларының шамамен 42% құрайды. Оның 27% ғимараттарды пайдалануға қатысты. Ал құрылыс және инфрақұрылымның негізгі төрт материалының — цемент, темір, болат және алюминийдің көміртегі ізі — жылына тағы 15% қосады.
«Сондықтан соңғы кездері бүкіл әлем сәулетшілері мен қала құрылысшылары жаңа урбанизм қағидаттарын белсенді түрде қолдана бастады, бұл шығарындыларды азайтуға көмектеседі, қалаларды сау және жасыл етеді», — дейді Құралай Есмұханова
Оның айтуынша, жаңа урбанизм қоршаған ортаға бірнеше негізгі факторлар арқылы әсер етеді. Көліктегі шығарындыларды азайту. Көліктен шығатын парниктік газдардың 40%-ға жуығы жеке көліктерден келеді. Сондықтан көлік қозғалысын азайтып, жаяу жүргіншілер санын көбейтетін ықшам қалалар қажет. Автокөліктерден тәуелділікті азайту және «жол диетасы». Ол ықшамдылық, аумақтарды (тұрғын үй, жұмыс, жақын маңдағы дүкендер) аралас пайдалану және жаяу жүргіншілер үшін қолжетімділік қағидаттары автокөлікпен жиі және ұзақ сапарға шығу қажеттілігін азайтады деп санайды.
«Сонымен қатар, кең жолдар төсемдері мен автотұрақтар қалаларды қыздырып жібереді және көлік кептелісі мәселелерін шешуге көмектеспейді. Олар жылуды сіңіріп ұстап, қаланы қыздырады, сондықтан «жел есу» деп аталатын жағдай зардап шегеді.
Бұл мәселені «жол диетасының» көмегімен шешуге болады — жасыл желек, велосипед жолдары және қоғамдық көлік пайдасына автокөлік жолақтарын азайту. Қозғалыс үшін көшелердің ені емес, олардың саны мен қозғалыс сценарийлерінің әртүрлілігі маңызды. Мысалы, теориялық тұрғыда бір көп жолақты даңғылға қарағанда екі жолақты үш көше жақсырақ», – дейді қазақстандық сәулетші Құралай Есмұханова.
Оның пікірінше, әкімдіктерге қоғамдық көліктер мен микромобильдер (смокаттар мен велосипедтер) үшін арнайы жолақтарды қарастыратын жобаларды белсенді түрде қолдау маңызды. Бұл үлкен қалалардағы жолдардағы жүктемені де азайтуы керек.
Қаланың жайылып өсуімен күресу
Жаңа урбанизм неғұрлым тығыз және ықшам құрылыс салуды алға қояды, өйткені ол игерілген аумақтарды тиімдірек пайдалануға мүмкіндік береді және қалалардың табиғи ландшафттарға, ормандарға және ауылшаруашылық жерлерге бақылаусыз «жайылуына» жол бермейді, деп түсіндіреді сәулетші.
«Қоғамда, керісінше, орталық «тыныс алу» үшін қала аумағын кеңейту керек деген пікір бар. Дегенмен, бұл тәсіл көбінесе әлеуметтік теңсіздікке әкеледі, өйткені инфрақұрылымы бар орталықтардан тыс жерде көбірек адамдар өмір сүре бастайды. Алматы қаланың одан әрі «жайылып» кетуіне тосқауыл қою және орталықта немесе шетте орналасқанына қарамастан мегаполистің барлық тұрғындарына әділ және тең жағдай жасау үшін полиорталықтарды ұйымдастыру арқылы мұнымен күресуге тырысуда. Нәтижесінде шет аймақтардағы биоәртүрлілікті сақтауға, экожүйелерді қорғауға және жер ресурстарын тиімдірек пайдалануға мүмкіндік туады деп күтілуде», — дейді Ink Architects өкілі.
Ғимараттарда энергия тұтынуды азайту
Сәулетші жеке үйлермен салыстырғанда тығыз құрылыстар (мысалы, көппәтерлі үйлер) жиі энергия тиімділігінің көрсеткіштеріне ие болады деп санайды (тұрғын кеңістігінің бірлігіне сыртқы қабырғалардың ауданы аз).
«Қоғамның тығыз құрылыстарға деген көзқарасы әртүрлі болғандықтан, оның инфрақұрылымдық артықшылықтарын бәрі бірдей түсіне бермейді», — дейді Құралай Есмұханова.
Сондықтан мұндай шешімдерді кешенді түрде, бүкіл қаланы дамыту контексінде қарастыру маңызды. Жеке квартал/аудан мен бүкіл қала құрылымының мүдделері арасында объективті шешім табу қажет. Өйткені, неғұрлым тығыз даму ғимараттарды жылытуға және ауаны баптауға арналған энергияны тұтынуды азайта алады, бұл электр станциялары мен қазандықтардан CO2 шығарындыларының төмендеуіне әкеледі.
Микроклимат пен су ресурстарын пайдалануды жақсарту, жасыл желекті ұлғайту
Сапалы қалалық дизайнға саябақтарды, алаңдарды, бульварларды құру, көше ағаштарын отырғызу, кейде тіпті шатырларды ақ түске бояу кіреді. Қаланың ластығына, су тапшылығына төзімді, құрғақшылыққа төзімді өсімдіктерді егу де қаланы көгалдандыруда басты рөл атқарады.
«Осындай жергілікті және бейімделген өсімдіктер аз күтім мен ресурстарды қажет етеді. Біздің жобаларда біз бейімделу кезеңінен оңай өтіп, қаланы тез салқындатып, қорғайтын әсер беретін жасыл желек палитрасын қамтамасыз етуге тырысамыз. Сонымен қатар, өсімдіктерді таңдауда гүлдену кезеңі де ескеріледі. Бұл жобаларда сәуірден қазанға дейін немесе жылына 7 айда гүлденіп тұратын аулалар мен көшелер болуы мүмкін», — деп түсіндірді архитектор Қ.Есмуханова.
Мұздықтардың азаюына байланысты Алматы су ресурстарын үнемдеу қажеттілігіне тап болды. Оны жаңбыр суын жинау және сүзу жүйесі арқылы қамтамасыз етуге болады. Сонымен қатар, оның айтуынша, Алматы жаңбыр суы мен суарылту жүйелерін жоспарлаудың дұрыс тәсілдерінің жоқтығынан су басудан жиі зардап шегеді. Бұл тұрақты жөндеуді қажет ететін жол жамылғысының жағдайына әсер етеді деп атап өтті ол.
«Мұндай жағдайда суды тиімді бөлу және қаладан суды бұру мәселелерін қарастыратын стратегиялық бас жоспар керек деп ойлаймыз. Бұл, ғимараттардың қауіпсіз болуын қамтамасыз ету үшін, кез келген жобалардың жобалық құжаттамасының біріктірілген бөлігі болуы керек. Көшелерде ғана емес, ғимараттарда да сауатсыз құрылған суарылту теориялық тұрғыдан ауырлық көтергіш жүйелердің деградациясын тудыруы мүмкін», — дейді Ink Architects сәулетшісі.
Құралай Есмұханова жасыл желектер «қалалық жылу аралының» әсерін (көлеңке мен булану салдарынан салқындату) әлсіретуге және кейбір ластаушы заттарды сіңіру арқылы ауа сапасын жақсартуға көмектесетінін айтты. Олар сондай-ақ жаңбыр суын жақсы басқаруға көмектеседі, су тасқыны мен су қоймаларының ластану қаупін азайтады.
Ресурстарды тиімді пайдалану
Сәулетші жинақы құрылыс салудың тағы бірнеше артықшылығын атап өтті. Маманның айтуынша, онда бір тұрғынға жолдар, құбырлар, электр желілерінің қысқалығы оларды салу мен күтіп ұстауға жұмсалатын материалдар мен энергия шығындарын азайтады. Кейбір жағдайларда тасымалдау кезінде шығарындыларды азайту үшін жергілікті құрылыс материалдарын пайдалану мақұлданады.
«Жалпы, жаңа урбанизм көлік қажеттіліктерін азайту, табиғи аумақтарды сақтау, энергия тиімділігін арттыру және жасыл элементтерді қала құрылымына біріктіру арқылы қоршаған ортаға теріс әсерді барынша азайтуға ұмтылатын қала құрылысының үлгісін ұсынады», — деп түйіндеді сөзін Құралай Есмұханова.
