Қазақстанда қосымша құн салығының (ҚҚС) мөлшерлемесі 12%-дан 16%-ға көтерілуі қоғам мен кәсіпкерлер арасында қызу талқыға түсіп отыр. Бұл өзгерістің астарында тек бюджетті толтыру мақсаты емес, одан да маңызды – салықтық әділеттілік пен экономиканы формализациялау ниеті жатқанын қаржы сарапшысы Айбар Олжаев айтады. Бұл туралы Qazaq.today ақпарат агенттігі хабарлайды.
Сарапшының сөзінше, бұрындары орта және ірі бизнес иелері өз табыстарын бірнеше шағын жеке кәсіпкерлікке (ЖК) бөліп, салықтан жалтаруға тырысып келген. Жаңа Салық кодексінің енгізілуімен бұл тәжірибеге шектеу қойылады. Ендігі кезекте барлық бизнес субъектісі – шағын, орта немесе ірі болсын – ҚҚС төлеуге міндетті болады. Бұл өз кезегінде бизнесті ашық жұмыс істеуге, табысты заңды түрде көрсетуге және іріленуге итермелейді.
Қосымша құн салығы: Тек салық өсімі емес, құрылымдық реформа
Айбар Олжаев ҚҚС өсімін тек пайыздық көрсеткішпен шектеп қарауға болмайтынын айтады. Оның сөзінше, 12%-дан 16%-ға өсу ел бюджетін 200-300 млрд теңгеге ғана толықтыруы мүмкін. Ал басты мақсат – ҚҚС-тің ауқымды әрі міндетті түрде төленетін салық түріне айналуы. Бұған дейін ҚҚС-тің төмен мөлшерлемесін пайдаланған кейбір компаниялар салықтан жалтару мақсатында сату-сатып алу процестерін ЖК арқылы жүргізіп келген. Бұл жүйе енді жойылады.
Сарапшы бұл реформаның нәтижесінде Қазақстанда шағын және орта бизнес өкілдері салықтық ашықтыққа көшіп, заң аясында жұмыс істей бастайды деп есептейді. Олжаевтың айтуынша, мемлекет осы арқылы экономиканы көлеңкелі айналымнан шығарып, салық базасын кеңейтуді көздеп отыр.
Пандемия, дағдарыс және бюджеттік жоспарлар
ҚҚС мөлшерлемесінің өсуі – экономикалық дағдарыстың салдары мен соған берілген жүйелі жауап. Сарапшының айтуынша, пандемия кезеңінде үкімет ел экономикасын құтқаруға бағытталған шұғыл шаралар қабылдауға мәжбүр болды. Бұл шаралардың ішінде жеңілдетілген ипотека, бизнесті субсидиялау секілді ауқымды қаржылық қолдаулар болды. Мұндай көмектер көбіне Ұлттық қор есебінен қаржыландырылды, ал бұл болашақта бюджеттік тапшылықты тудырды.
2023-2024 жылдары ғана бұл мәселе ашық айтыла бастады. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Жолдауында да бюджеттік дағдарыстың белгілері туралы айтылып, салықтық реформалар қажеттігі негізделді. Сарапшының айтуынша, жаңа Салық кодексінің жобасы бұған дейін дайын болғанымен, оны жүзеге асыру саяси және экономикалық тұрғыдан кейінге шегерілген.
Мақсат – тұрақты өсу мен инфляцияны тежеу
Олжаев қазіргі экономикалық жағдайды қарапайым тілмен былай сипаттайды: Үкімет экономикалық өсімді қамтамасыз ету үшін қаржы құюы қажет. Ал бұл инфляцияны үдетеді. Инфляцияны тежеу үшін Ұлттық банк базалық мөлшерлемені арттырады. Осылайша қарыз алу құны өседі, ал мемлекет өз қарыздарын қайтару үшін жоғары пайызбен облигация сатады. Бұл қаржы жүйесіне қосымша жүктеме әкеліп, резервтердің сарқылуына себеп болады.
Мұндай жағдайда бюджетті тиімді пайдалану мен салық жүйесінің әділеттілігі аса маңызды. Осы мақсатта сарапшы бюджеттік жоспарлауға жасанды интеллектіні енгізу қажет екенін атап өтті. Бұл технология салық пен шығынның тиімділігін бағалап, қаржы тәртібін қамтамасыз етуге көмектеседі.
Жаңа Салық кодексі: Басты өзгерістер мен болашақ болжам
Жаңа Салық кодексінің 2026 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енуі күтілуде. Олжаевтың айтуынша, жаңа жүйе бөлшек салық төлеушілер санын арттырып, шағын бизнесті одан әрі ынталандырады. Бұл реформа шағын бизнестің ресми секторға өтіп, ашық әрі тұрақты даму жолына түсуіне жол ашады.
Сарапшының пікірінше, алдағы уақытта Қазақстан экономикасы құрылымдық тұрғыдан өзгеріп, бизнес ортада сапалық өзгерістер болады. Іріленген, ашық жұмыс істейтін бизнес секторы ел экономикасының негізіне айналуы тиіс.
Қосымша құн салығының өсуі – тек салық жүктемесін арттыру емес, экономиканы формализациялау мен әділетті салық жүйесін қалыптастыруға бағытталған қадам. Сарапшы Айбар Олжаевтың пікірінше, бұл өзгерістер бизнеске ашық жұмыс істеуге, шағын бизнестің серпінді дамуына, сондай-ақ ел бюджетін тиімді жоспарлауға мүмкіндік береді.
