Міржақып Дулатұлы (1885–1935) – қазақ әдебиеті мен мәдениетінің тарихында ерекше орны бар тұлға, ұлт зиялысы, жазушы, ақын, публицист және Алаш қозғалысының белді қайраткері. Ол елінің азаттығы мен мәдени өркендеуіне үлкен үлес қосып, өз шығармашылығы арқылы халықтың рухани оянуына ықпал еткен.
Өмірбаяны
Міржақып Дулатұлы 1885 жылы 25 қарашада Торғай облысының Сарықопа болысында (қазіргі Қостанай облысы) дүниеге келген. Жастайынан білімге құштар болып, ауыл молдасынан хат танып, кейінірек Ыбырай Алтынсарин негізін қалаған мектепте білімін жалғастырды. Ол ұстаздық қызмет атқарып, қазақ халқының білімін көтеруге ерекше назар аударды.
1904 жылы Ахмет Байтұрсынұлы бастаған ұлт зиялыларымен жақындасып, саяси қызметке белсене араласады. ХХ ғасырдың басындағы қазақ қоғамындағы саяси және әлеуметтік өзгерістер Міржақыптың ой-санасының қалыптасуына ерекше ықпал етті.
Шығармашылығы
Міржақып Дулатұлының әдеби мұрасы – қазақ халқының азаттыққа деген ұмтылысының көрінісі. Оның алғашқы және ең танымал туындысы – «Оян, қазақ!» өлеңдер жинағы (1909). Бұл кітап қазақ халқын саяси және рухани оянуға шақырып, ұлттық сананы жаңғыртуда ерекше рөл атқарды.
«Оян, қазақ!»:
- Қазақ халқының ауыр жағдайын, отарлық саясаттың зардаптарын сипаттайды.
- Ұлттың бірлігі мен рухын көтеруге бағытталған.
- Бұл шығарма патша үкіметінің тарапынан тыйым салынып, автордың қуғындалуына себеп болды.
Оның прозалық шығармаларының ішіндегі ең маңыздысы – «Бақытсыз Жамал» романы (1910). Бұл роман қазақ әдебиетіндегі алғашқы прозалық шығармалардың бірі болып табылады және қазақ қыздарының тағдырын, қоғамдағы әйел теңсіздігі мен дәстүрлердің ықпалын ашып көрсетеді.
Міржақып сонымен қатар көптеген мақалалар мен публицистикалық еңбектер жазып, ұлттық басылымдарға белсене атсалысты. Ол «Қазақ» газетінің редакциясында жұмыс істеп, халықты ағарту мен ұлт-азаттық мәселелерін үнемі көтеріп отырды.
Саяси қызметі
Міржақып Дулатұлы Алаш қозғалысының белсенді мүшесі болды. Ол 1917 жылғы Ақпан төңкерісінен кейін құрылған Алаш партиясына және Алаш Орда автономиясына қолдау көрсетіп, елдің саяси тәуелсіздігін қамтамасыз етуге ұмтылды.
Қуғын-сүргін және қайтыс болуы
Кеңес үкіметі орнаған соң, Міржақып Дулатұлы қуғын-сүргінге ұшырап, 1928 жылы «халық жауы» ретінде айыпталып, тұтқындалды. 1935 жылы Соловки түрмесінде қайтыс болды.
Мұрасы
Міржақып Дулатұлының есімі тәуелсіздік жылдарында қайта жаңғыртылып, оның еңбектері мен идеялары лайықты бағаланды. Оның шығармашылығы бүгінгі ұрпаққа рухани күш беріп, қазақ халқының ұлттық санасын қалыптастыруға септігін тигізуде.
Міржақып Дулатұлы – азаттық үшін күрескен ұлы тұлға, оның мұрасы мәңгілік!
