Жазушылар одағының қазіргі төрағасы Мереке Құлкенов мемлекеттік сыйлық — әдебиет саласындағы ең беделді марапат екені туралы айтып, бірақ оны беру процесі жиі дау-дамай туғызатынын жеткізді. Бұл жүйеде ашықтық жетіспей ме, әлде әдебиет әлеміндегі бәсеке тым қызу ма?
Одақ төрағасының ҚазАқпаратқа берген сұхбаты негізінде әзірленген жазбаны назарларыңызға ұсынамыз.
Мемлекеттік сыйлықтың маңыздылығы
Мемлекеттік сыйлық — әдебиеттегі ең жоғары марапаттардың бірі. Ол тек шығармашылық еңбекті ғана емес, қоғамға қосқан үлесті де мойындау болып саналады. Жыл сайын үздік жазушылар мен ғалымдар бұл сыйлыққа ұсынылады, алайда оны алу процесі сын мен талқылауларсыз өтпейді.
Сыйлық беру процесі
Жыл сайын Мемлекеттік сыйлыққа ұсынылған шығармалар арнайы комиссия арқылы бағаланады. Комиссия құрамында тәжірибелі жазушылар, әдебиеттанушылар мен қоғам қайраткерлері бар. Олар ұсынылған туындыларды екі кезеңде іріктейді. Бірінші турдан өту үшін үміткерге 22 адамның үштен екісінің қолдауы қажет. Соңғы шешім комиссияның дауыс беру нәтижелерімен анықталады.
2024 жылғы Мемлекеттік сыйлық иегерлері:
- Ақын Светқали Нұржан. Оның шығармашылығы қазіргі қазақ поэзиясының жоғары деңгейін көрсетеді.
- Әдебиеттанушы, сыншы Құлбек Ергөбек. Оның еңбектері қазақ әдебиетінің теориялық негіздерін дамытуға қосқан үлесімен бағаланады.
Биыл комиссияның шешіміне наразылық білдірген үміткерлер болды. Кейбір жазушылар комиссия шешімінің әділдігіне күмән келтіріп, өз пікірлерін бұқаралық ақпарат құралдары арқылы жеткізді. Алайда Мереке Құлкенов бұл сындарды негізсіз деп санайды.
Дау-дамайдың негізгі себептері
- Ашықтықтың жетіспеушілігі:
Қоғам өкілдері мен әдебиет сүйер қауым сыйлық беру процесінің барынша ашық болуын қалайды. Бұл үміткерлердің еңбектерін қоғамда кеңінен талқылау арқылы жүзеге асуы мүмкін. - Рушылдық пен жершілдікке күдік:
Кейбір сыншылар мемлекеттік сыйлықты беру процесінде рушылдықтың рөлі бар деп санайды. Мереке Құлкенов бұл пікірлерді жоққа шығарып, комиссияның жұмысы ашық және әділ екенін алға тартты. - Оқырмандар пікірі ескерілмейді:
Мемлекеттік сыйлықты беру кезінде оқырмандардың пікірі немесе онлайн дауыс беру ескерілмейді. Бұл туралы ұсыныстар болғанымен, комиссия мүшелері оны қабылдамады. Мереке Құлкеновтің айтуынша, мұндай жүйе туындылардың сапасын бағалауға көмектеспейді және әділетсіздікке әкелуі мүмкін.
Реформалар қажет пе?
Мемлекеттік сыйлық беру процесін жетілдіру туралы көптеген ұсыныс айтылып келеді. Мысалы:
- Ұсынылған шығармаларды алдын ала оқырмандар талқысына салу.
- Процесті онлайн трансляция арқылы ашық көрсету.
- Үміткерлердің шығармаларын кәсіби сыншылар ғана емес, әдебиет сүйер қауымның да бағалауына мүмкіндік беру.
Алайда комиссия мүшелері мұндай реформалардың қажет еместігін айтуда. Олардың пікірінше, сыйлық иегері тек шығарманың сапасы негізінде анықталуы керек.
Мереке Құлкеновтің пікірі
Мереке Құлкенов Мемлекеттік сыйлық иегерлерін анықтаудағы қазіргі жүйені қолдайды. Оның айтуынша, биылғы жеңімпаздар толықтай лайықты болды, ал дауыс жинай алмаған үміткерлерге қатысты комиссия шешімі әділ қабылданған.
«Мемлекеттік сыйлық — бұл тек еңбектің емес, талант пен мықты шығарманың көрсеткіші. Оны алу үшін үміткер жан-жақты мықты болуы керек,» — дейді ол.
PS
Мемлекеттік сыйлық әдебиеттегі ең беделді марапат болғандықтан, оның төңірегіндегі пікірталастар мен сындар жалғаса береді. Бұл мәселелерді шешу үшін жүйенің ашықтығын арттыру, оқырмандардың пікірін ескеру секілді қадамдар жасалуы мүмкін. Бірақ басты мақсат — әдебиеттің дамуына үлес қосқан таланттарды әділ бағалау.
