Бүгін ұлы ақын Мағжан Жұмабаев туған күні. Ол – қазақтың атақты ақыны, Алаш қайраткері, және ұлттың рухани көшбасшыларының бірі. Оның шығармашылығы мен қоғамдық қызметі ХХ ғасырдың алғашқы жартысында қазақ халқының мәдени және саяси өмірінде үлкен орын алды. Бұл мақалада біз Мағжан Жұмабаевтың өмірі мен шығармашылығы жайлы тереңірек сөз қозғаймыз.
Бала шағы және білім жолы
Мағжан Жұмабаев 1893 жылы 25 маусымда Солтүстік Қазақстан облысының қазіргі Мағжан Жұмабаев ауданы аумағында дүниеге келді. Оның әкесі Бекен, анасы Гүлсім болған. Жұмабаевтардың отбасы білімге және мәдениетке жақын болғандықтан, Мағжан да кішкентайынан білімге құштар болды.
Мағжан алғаш рет ауыл мектебінде оқып, кейін Уфадағы Ғалия медресесінде білім алды. Сол жерде ол араб, парсы және түрік тілдерін меңгеріп, шығыс әдебиетімен танысты. Медреседе оқып жүріп, ол Абай Құнанбаевтың шығармаларымен танысып, оның әсерін сезінді.
Шығармашылық жолы
Мағжан Жұмабаевтың шығармашылық жолы ерте басталды. Ол алғаш рет 1912 жылы «Шолпан» атты өлеңдер жинағын шығарды. Бұл жинақта ақынның еркіндікке, тәуелсіздікке, халықтың болашағына деген арман-тілектері көрініс тапты. Мағжанның өлеңдері ұлттық рухты оятып, қазақ халқының мәдени және рухани дамуына үлкен әсер етті.
Ақынның шығармашылығының негізгі тақырыптары:
- Еркіндік пен тәуелсіздік: Мағжанның өлеңдерінде қазақ халқының еркіндікке деген ұмтылысы, тәуелсіздікке қол жеткізу арманы басты орын алды. Оның «Мен жастарға сенемін» өлеңі осы тақырыпта жазылған ең үздік туындыларының бірі болып саналады.
- Махаббат пен табиғат: Мағжанның өлеңдерінде махаббат пен табиғат сұлулығы үлкен орын алады. Ол қазақ даласының көркемдігін, табиғаттың байлығын жырлап, махаббаттың мәңгілік құндылығын паш етті.
- Тарих пен мәдениет: Ақынның шығармашылығында қазақ халқының тарихы мен мәдениеті де маңызды орын алады. Ол тарихи оқиғаларды, батырларды жырлап, халықтың рухани мұрасын насихаттады.
Қоғамдық қызметі
Мағжан Жұмабаев тек ақын ғана емес, сонымен қатар Алаш қозғалысының белсенді қайраткері болды. Ол қазақ халқының тәуелсіздігі мен құқығын қорғау мақсатында көптеген қоғамдық-саяси шараларға қатысты. 1917 жылы Алаш Орда үкіметі құрылып, Мағжан сол үкіметтің мүшесі болды. Ол ұлттық мемлекеттің құрылуы, қазақ халқының мәдени және экономикалық дамуы мәселелерімен айналысты.
Мағжан Жұмабаевтың қоғамдық қызметінің негізгі бағыттары:
- Ұлттық тәуелсіздік: Мағжан қазақ халқының ұлттық тәуелсіздігі үшін күресті. Ол Алаш Орда үкіметінің мүшесі ретінде қазақ жерін қорғау, ұлттық мүддені қорғау мәселелерімен айналысты.
- Білім және мәдениет: Мағжан Жұмабаев білім мен мәдениеттің дамуына үлкен мән берді. Ол қазақ халқының мәдениеті мен әдебиетін насихаттап, жастарды білімге баулуға күш салды.
- Тіл мен әдебиет: Мағжан қазақ тілінің дамуына үлкен үлес қосты. Ол өз шығармаларында қазақ тілінің байлығын көрсетіп, оның дамуына жол ашты.
Қуғын-сүргін кезеңі
Мағжан Жұмабаевтың өміріндегі ең қиын кезеңі 1930 жылдары орын алды. Сол жылдары Кеңес Одағының билігіне қарсы шыққан интеллигенция өкілдері жаппай қуғын-сүргінге ұшырады. Мағжан да солардың қатарында болды. Ол бірнеше рет қамауға алынып, түрмеге қамалды. Ақынның шығармашылығы мен қоғамдық қызметі Кеңес билігіне қауіпті деп танылды.
1938 жылы Мағжан Жұмабаев ату жазасына кесілді. Бұл қайғылы оқиға қазақ халқының мәдени және рухани өміріне үлкен соққы болды. Ақынның шығармалары ұзақ жылдар бойы тыйым салынды.
Мағжан Жұмабаевтың мұрасы
Мағжан Жұмабаевтың мұрасы оның өлеңдері мен поэмаларында сақталған. Ақынның шығармалары қазақ халқының рухани байлығын, мәдениетін, тарихын паш етеді. Оның өлеңдері мен поэмалары бүгінгі күні де өзектілігін жоғалтқан жоқ.
Мағжан Жұмабаевтың шығармашылығының негізгі туындылары:
- «Шолпан» жинағы: Ақынның алғашқы өлеңдер жинағы. Бұл жинақта оның еркіндікке, тәуелсіздікке деген ұмтылысы көрініс тапты.
- «Батыр Баян» поэмасы: Мағжанның тарихи тақырыпта жазылған ең үздік туындыларының бірі. Поэмада қазақ батырларының ерлігі мен халықтың рухани күші жырланған.
- «Жан сөзі» өлеңі: Бұл өлеңде ақынның өмірге, махаббатқа, табиғатқа деген сүйіспеншілігі бейнеленген.
Мағжан Жұмабаев – қазақ халқының ұлы ақыны, Алаш қайраткері, ұлттық рухани көшбасшы. Оның өмірі мен шығармашылығы қазақ халқының мәдени және рухани дамуына үлкен үлес қосты. Мағжанның өлеңдері мен поэмалары бүгінгі күні де өзектілігін жоғалтқан жоқ. Оның есімі әрдайым халқымыздың жүрегінде мәңгі сақталады.
