Қазақстанда «Мемлекеттік құпиялар туралы» заңға енгізілген өзгерістерге сәйкес, қазіргі және экс-президенттер мен олардың отбасы мүшелеріне қатысты кейбір мәліметтер құпия саналады. Алайда Әділет министрі Азамат Есқараев бұл тақырыпқа қатысты нақты ақпарат беруден жалтарып, журналистер қойған сұрақтарға толыққанды жауап бермеді. Бұл туралы Qazaq.today ақпарат агенттігі хабарлайды.
Құпияланатын мәліметтер: не белгілі?
Жуырда Сенат мақұлдаған заң жобасына сәйкес, мемлекеттік құпия санатына мыналар кіреді:
- Қазіргі президенттің және экс-президенттердің қауіпсіздігі туралы ақпарат;
- Денсаулығы туралы деректер;
- Жеке өміріне қатысты мәліметтер;
- Президенттің отбасы мүшелеріне қатысты ақпараттар.
Журналистер министрден «жеке өміріне қатысты мәлімет» деген нақты нені білдіретінін сұрады. Мысалы, экс-президенттерге тиесілі жылжымайтын мүлік, шетелдегі активтер немесе бизнеске қатысты ақпараттардың құпия санатына кіретінін сұраққа алса да, Азамат Есқараев нақты жауап бере алмады. Ол тек «мемлекет өз тарапынан экс-президенттерді қорғауды қамтамасыз етеді» деп қайталап қана қойды.
Отбасы мүшелері кімдерге жатады?
Әділет министрі отбасы мүшелеріне кімдердің кіретінін нақтылаудан бас тартып, бұл мәселе «Неке және отбасы туралы» заңға сәйкес анықталатынын айтты. Журналистердің «18 жастан асқан ересек ұл-қыздары (мысалы, Дариға Назарбаева мен Әлия Назарбаева) да отбасы мүшелері қатарына ене ме?» деген сұрағына министр мардымды жауап бере алмады.
Сарапшылар пікірі
Заңгерлердің пікірінше, «Мемлекеттік құпиялар туралы» заңға енгізілген бұл өзгерістер қоғамда көптеген сұрақтар тудыруы мүмкін. Себебі қазіргі және экс-президенттердің жеке өміріне қатысты мәліметтердің құпиялануы, әсіресе олардың мүліктері мен қаржы активтеріне қатысты ақпараттардың ашық болмауына алып келеді. Бұл қоғамның ақпарат алу құқығына шектеу қойып, мемлекетке деген сенімге кері әсерін тигізуі ықтимал.
Қоғамдық белсенділер экс-президенттерге қатысты мәліметтердің құпиялануы ақпараттық ашықтық қағидаттарына қайшы екенін алға тартады. Сондай-ақ, шетелдік тәжірибелерге сүйенсек, көптеген дамыған елдерде экс-президенттердің немесе мемлекеттік тұлғалардың мүлкі мен активтері туралы ақпарат ашық түрде жарияланатындығын айтады.
Жаңа заңның салдары
Жаңа заң аясында келесі сұрақтар жауапсыз қалып отыр:
- Экc-президенттердің шетелдегі мүліктері құпия бола ма?
- Олардың отбасы мүшелерінің активтері мемлекеттік құпияға жата ма?
- Бұл өзгеріс қоғамның билікке деген сеніміне қалай әсер етеді?
Бұған дейін де «Мемлекеттік құпиялар туралы» заңға енгізілген түзетулер қоғамда үлкен талқылауға түскен болатын. Оның ішінде экс-президенттер мен олардың отбасы мүшелеріне байланысты мәліметтердің жарияланбауы Қазақстандағы ақпараттық ашықтық мәселесін қайта көтерді.
Жаңа заңға сәйкес, қазіргі және экс-президенттерге, сондай-ақ олардың отбасы мүшелеріне қатысты мәліметтер құпия ақпараттар қатарына енеді. Бірақ бұл өзгерістердің нақты мазмұны туралы қоғамға толық түсінік берілмеген. Құқық қорғаушылар мен қоғам белсенділері бұл түзетулердің ақпараттық ашықтыққа тигізер кері әсеріне алаңдаушылық білдіруде.
