Коллаж: Atr.kz
Мемлекет кірісін арттырудың жолы – ҚҚС мөлшерлемесін көтеру
2025 жылдың қаңтар айында Үкімет отырысында ел экономикасы үшін маңызды шешімдердің бірі – қосымша құн салығының (ҚҚС) мөлшерлемесін 12%-дан 20%-ға дейін арттыру мәселесі қызу талқыланды. Бұл туралы Todayinfo ақпарат агенттігі хабарлайды. Экономистер мен кәсіпкерлер бұл қадамның нарыққа, баға саясатына және инфляцияға тікелей әсер ететінін атап өтті. Қоғамда да түрлі пікірталас туындап, Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 7 ақпанда Үкіметке ҚҚС бойынша шешімді қайта қарап шығуға тапсырма берді.
Бюджет тұрақтылығы үшін тиімді шешім қажет
Мемлекет басшысы өз сөзінде салық реформасының бизнеске кедергі келтірмейтіндей, бірақ мемлекет кірісін арттырып, салық тәртібін күшейтетіндей тиімді жолын табу керектігін айтты. Экономист Алмас Чукиннің айтуынша, қазіргі таңда бюджет кірісі мен шығысының теңгерімсіздігі – негізгі мәселе. Биылғы әлеуметтік төлемдерге жұмсалатын 2,5 трлн теңге бюджет шығыны – осы теңсіздіктің бір дәлелі. Сонымен қатар, инфляция мен зейнетақы төлемдері де шығындарды ұлғайтуда.
Дамыған елдер тәжірибесі: Салық арқылы шығын жабу
Экономист Сапарбай Жобаев дамыған мемлекеттерде мемлекеттік қызметтер шығыны негізінен салық есебінен жабылатынын айтады. Қазақстанда 2024 жылғы бюджет шығысы 21 трлн теңге болса, нақты салық түсімі 12 трлн теңгені ғана құрады. Қалған тапшылық Ұлттық қор есебінен жабылып отыр. Бұл ұзақмерзімді перспективада Ұлттық қордың сарқылуына алып келуі мүмкін.
Ірі бизнес пен көлеңкелі экономиканың үлесі
Премьер-министр Олжас Бектенов ірі кәсіпкерлерге салық төлемдерін уақытылы әрі әділетті төлеуді тапсырды. BI Group, BAZIS секілді ірі құрылыс компаниялары мен басқа да бизнес құрылымдар бюджетке төленуі тиіс салықтан жалтарып отырғаны да назардан тыс қалмады. Ал елімізде тіркелген 2,3 млн салық төлеушінің тек 137 мыңы – ҚҚС төлеушілер екені салықтық базаның кеңейтілуі қажет екенін көрсетеді.
Ұлттық қорға салмақты азайту – стратегиялық мақсат
Қаржыгер Жарас Ахметов ҚҚС өсімінің алғашқы кезде қоғамда түсініспеушілік тудыруы мүмкін екенін мойындай отырып, оның ұзақ мерзімді тиімділігіне сенімді. Бұл шешім бюджет кірісін 5-7 трлн теңгеге дейін арттыруы мүмкін. Нәтижесінде, Ұлттық қордан қаржы алу қажеттілігі төмендеп, әлеуметтік төлемдерге сенімді қаржыландыру көзі пайда болады.
2024 жылдың басындағы деректерге сәйкес, Еуропалық Одақтағы орташа ҚҚС мөлшерлемесі – 21,6%. Венгрияда – 27%, Германияда – 19%, Испанияда – 21%. Көршілес Ресейде бұл көрсеткіш – 20%. Яғни, Қазақстандағы 12% мөлшерлеме халықаралық стандарттармен салыстырғанда әлдеқайда төмен.
Жаңа мөлшерлеме: 16% – компромисс шешім
Қоғам пікірі мен экономикалық қажеттіліктерді ескерген Президент бастапқыда ұсынылған 20%-дың орнына ҚҚС-ты 16%-ға дейін ғана көтеру туралы шешім қабылдады. Бұл кезең-кезеңмен енгізілетін өзгеріс халық үшін айтарлықтай ауыртпалық туғызбауы үшін жасалған. Сонымен қатар, салық жүйесінің ашықтығы мен тиімділігі, қоғамдық бақылау және есеп берушілік механизмдері де салық саясатының сенімділігін арттырады.
Қосымша құн салығының мөлшерлемесін көтеру – Қазақстанның экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз етудің маңызды қадамы. Бұл шешім бюджет кірісін арттырып, Ұлттық қорға тәуелділікті азайтып, әлеуметтік салаларды қаржыландыруды тұрақты етуі тиіс. Алайда, салық жүйесінің әділеттілігі мен ашықтығы, көлеңкелі экономиканы қысқарту және тиімді мемлекеттік шығыстар – бұл реформаның сәтті жүзеге асуына тікелей әсер ететін негізгі факторлар.
