Ұйымның құрылуы мен мақсаттары
Халықаралық ұйымды құру туралы бастама 2023 жылдың қазан айында Бішкекте өткен ТМД саммитінде көтерілді. Бұл ұсынысты Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев жасаған. Ұйымның штаб-пәтері Ресейдің Сочи қаласында орналасады.
Мақсаттары:
- Орыс тілін халықаралық ұйымдарда (БҰҰ, ТМД, ЕАЭО, ҰҚШҰ, ШЫҰ) ілгерілету.
- Оны мемлекетаралық және ұлтаралық қарым-қатынас тілі ретінде нығайту.
- Орыс тілі мен мәдениетін қолдау және тарату.
- Білім беру және мәдени бағдарламалар ұйымдастыру.
- Орыс тілін оқыту үшін гранттар мен стипендиялар бөлу.
Ратификация процесі
ТМД елдері келісімге 2023 жылы қол қойды. Содан бері оны әр елде ратификациялау процесі өтті:
- Ресей: Құжатты Мемлекеттік Дума мен Федерация Кеңесі 2023 жылдың қазанында бекітті.
- Қазақстан: Парламент келісімді 2023 жылдың қарашасында ратификациялады.
- Беларусь: Ратификация желтоқсан айында өтті.
- Қырғызстан мен Тәжікстан: Құжат 2024 жылдың қаңтарында бекітілді.
- Өзбекстан мен Армения: Қолдауға дайын екенін мәлімдеді, бірақ қатысу шарттарын талдауда.
Ұйымның болашағы және сын-пікірлер
Сарапшылардың айтуынша, бұл ұйымның құрылуы дипломатиялық қадам ретінде қарастырылады. Саясаттанушы Ғазиз Әбішев бұл бастаманың Ресей үшін маңызын түсіндіріп өтті:
«Ресей үшін орыс тілі — «жұмсақ күштің» маңызды құралы. Ұйымды құру Қазақстанның Ресеймен қарым-қатынасты теңгерімді сақтау мақсатындағы шешімі болуы мүмкін», — дейді сарапшы.
Әбішев сондай-ақ Қазақстандағы мемлекеттік тілдің маңызына тоқталды. Оның айтуынша, қазақ тілін дамытуға басымдық берілуі демографиялық өзгерістерге байланысты. Қазақстанға қандастардың көшіп келуі және орыс тілінде сөйлейтін халық санының азаюы бұл үрдісті нығайтуда.
Экономикалық және саяси аспектілері
Сарапшы орыс тілі ұйымының Қазақстандағы ықпалы шектеулі болуы мүмкін екенін айтты:
- Нарықтық заңдылықтар ағылшын тілінің әлемдік үстемдігін жалғастыратынын көрсетеді.
- Орыс тілінің ауқымы кеңейгенімен, ол ағылшын тілімен теңесу үшін онжылдықтар қажет.
Қазақстан үшін бұл не береді?
Қазақстанның бұл бастамаға қатысуы елдің сыртқы саясатында тепе-теңдік сақтауға бағытталған. Бұл бастаманы сарапшылар «символикалық әрі дипломатиялық қадам» ретінде бағалайды. Қазақстан орыс тіліне құрмет көрсетіп, мемлекеттік тіл саясатын нығайтуда.
PS: Халықаралық орыс тілін қолдау ұйымы аймақтағы тілдік саясаттың жаңа қырларын ашуы мүмкін. Бірақ Қазақстанның басты бағыты — мемлекеттік тілдің дамуына негізделген, бұл қоғамдағы тепе-теңдікті сақтауға мүмкіндік береді.
