Сурет: pixabay.com
Тышқан – көпшілік үшін жай ғана зиянкес болып көрінетін ұсақ кеміргіш. Алайда ғылым тұрғысынан қарасақ, бұл жануарлар адам ойлағаннан әлдеқайда күрделі, ақылды әрі табиғатта маңызды рөл атқаратын тіршілік иелері. Біз оларды көбіне жертөле мен қоймадан көріп үйренгенбіз, бірақ тышқандардың өмірі мен қабілеті таңғаларлық деректерге толы.
Ең алдымен, тышқандардың есте сақтау қабілеті өте жоғары. Олар жүрген жолын, қауіпті аймақтарды және азық тапқан жерлерін ұзақ уақыт есте сақтайды. Сол себепті бір рет уланған немесе тұзаққа түскен жерге қайта бармайды. Бұл қасиет оларды «өте бейімделгіш» жануарлардың қатарына қосады.
Тышқандардың сезу мүшелері де ерекше дамыған. Көздері әлсіз көргенімен, мұртшалары арқылы кеңістікті «оқи» алады. Мұртша – олардың негізгі навигациялық құралы. Қараңғыда еркін қозғалып, кедергілерді дәл анықтауы осының арқасы. Ал иіс сезу қабілеті адамдардан бірнеше есе жоғары.
Көп адам білмейтін тағы бір жайт – тышқандар эмоция сезіне алады. Ғылыми тәжірибелер олардың қорқыныш, қуаныш, тіпті күйзеліс белгілерін көрсете алатынын дәлелдеген. Олар бір-біріне үйреніп, топ болып өмір сүреді, тіпті өз «қауымындағы» әлсіз мүшелерін қорғауға тырысатын кездері де болады.
Тышқандар өте жылдам көбейеді. Бір аналық тышқан жылына 8–10 ретке дейін төлдей алады, әр туғанында орта есеппен 5–12 тышқаннан келеді. Осы себепті олар аз уақыт ішінде үлкен популяцияға айналып кетуі мүмкін. Табиғаттағы тепе-теңдік сақталмаса, бұл экожүйеге де, адам өміріне де әсер етеді.
Ғылымда тышқандардың орны ерекше. Медицина мен биология саласында жүргізілетін тәжірибелердің басым бөлігі осы кеміргіштер арқылы жасалады. Себебі олардың генетикалық құрылымы адамға өте ұқсас. Көптеген дәрі-дәрмектің, емдеу әдісінің қауіпсіздігі алдымен тышқандарда сыналады.
Тағы бір қызық дерек – тышқандар күлгендей дыбыс шығара алады. Алайда бұл дыбыс адам құлағына естілмейді, тек ультрадыбыс арқылы анықталады. Зерттеушілер мұны олардың ойнау немесе өзін қауіпсіз сезіну сәтіндегі реакциясы деп түсіндіреді.
Қанша жерден ұнатпасақ та, тышқандар табиғаттағы маңызды тізбектің бір бөлігі. Олар жыртқыштарға азық болады, кейбір өсімдіктердің тұқым таралуына ықпал етеді. Яғни, оларсыз табиғи тепе-теңдік бұзылуы мүмкін.
Tышқан тек зиянкес емес. Ол – тіршілікке бейім, ақылды, сезімтал әрі ғылым үшін аса құнды жануар. Біз көбіне сыртқы бейнесіне қарап баға береміз, ал шын мәнінде әр тіршілік иесінің өз орны, өз міндеті бар.
