Сурет: Pixabay.com
Табиғаттағы тепе-теңдік – көзге көрінбейтін, бірақ бүкіл тіршілікті ұстап тұрған нәзік жүйе. Жер бетіндегі әрбір тірі ағза, су, ауа, топырақ, өсімдік пен жануар бір-бірімен тығыз байланыста өмір сүреді. Бір тетік бұзылса, бүкіл жүйе шайқалады. Табиғат тепе-теңдігін жоғалту – жай экологиялық мәселе емес, адамзаттың болашағына тікелей қауіп төндіретін құбылыс.
Ең алдымен, экожүйелердің бұзылуы басталады. Ормандардың жаппай кесілуі, өзен-көлдердің тартылуы, батпақтардың жойылуы – бәрі де табиғи ортаға соққы. Әрбір экожүйе өз ішінде белгілі бір тәртіппен жұмыс істейді. Мысалы, орман тек ағаштар жиынтығы емес, ол – мыңдаған жәндік, құс, аң мен микроағзаның үйі. Орман жойылса, сол жерде тіршілік еткен бүкіл жүйе бірге құлайды. Оның салдары көрші аймақтарға да таралады.
Келесі үлкен мәселе – биоалуантүрліліктің азаюы. Бір түрдің жойылуы екінші түрдің көбеюіне немесе керісінше құрып кетуіне әкелуі мүмкін. Жыртқыш аңдар азайса, шөпқоректілер бақылаусыз көбейеді, ал олар өсімдіктерді шамадан тыс жеп, жердің тозуына себеп болады. Табиғатта «артық» немесе «пайдасыз» тіршілік иесі болмайды. Әрқайсысының өз орны бар.
Климаттың өзгеруі де тепе-теңдіктің бұзылуынан туындайды. Атмосфераға шамадан тыс көмірқышқыл газының бөлінуі, мұздықтардың еруі, теңіз деңгейінің көтерілуі – мұның бәрі адам әрекетінің салдары. Климат өзгерген сайын құрғақшылық жиілейді, су тасқыны көбейеді, егін шығымы төмендейді. Бұл тікелей азық-түлік қауіпсіздігіне соққы болып тиеді.
Табиғи тепе-теңдіктің бұзылуы адам денсаулығына да әсер етеді. Ластанған ауа тыныс алу ауруларын арттырады, лас су түрлі инфекциялардың таралуына жол ашады. Кейбір ғалымдар жаңа вирустар мен індеттердің пайда болуын экожүйелердің бұзылуымен байланыстырады. Жабайы табиғатқа араласу күшейген сайын адам бұрын кездеспеген аурулармен бетпе-бет келеді.
Экономикалық салдар да елеусіз емес. Балық қоры азайса, балық шаруашылығы құлдырайды. Жер тозса, ауыл шаруашылығы шығынға батады. Табиғи апаттар көбейсе, мемлекеттер миллиардтаған қаржыны қалпына келтіруге жұмсауға мәжбүр болады. Яғни табиғатты қорғау – шығын емес, керісінше ұзақ мерзімді инвестиция.
Ең қауіптісі – бұл өзгерістер бірден байқалмайды. Табиғат тепе-теңдігі баяу бұзылады, ал адам оған үйреніп кетеді. Бірақ белгілі бір шектен асқанда, процесті кері қайтару өте қиын немесе мүлде мүмкін болмай қалады. Арал теңізінің тағдыры – соның ащы мысалы.
Табиғат тепе-теңдігін жоғалту – адамзаттың өз тамырына балта шабуымен тең. Табиғат бізге бағынышты жүйе емес, біз соның бір бөлшегіміз. Тепе-теңдікті сақтау үшін жауапкершілік тек мемлекетке емес, әрбір адамға жүктеледі. Табиғатты қорғау – болашақты қорғау. Ал болашаққа немқұрайды қарау – өзімізге, ұрпағымызға жасалған қиянат.
