Сурет: pixabay.com
Қыс түссе болды, көп адам аюды інге кіріп алып, көктемге дейін оянбай ұйықтап жататын ертегідегі кейіпкердей елестетеді. Бірақ табиғаттағы шындық бұдан әлдеқайда күрделі әрі қызық. Ғылым аюдың қыстағы күйін кәдімгі «ұйқы» деп емес, ерекше биологиялық режим деп сипаттайды.
Аюлардың қыстағы жағдайы толық мағынадағы қысқы ұйқы емес. Ғалымдар оны «қысқы ұйқыға ұқсас күй» деп атайды. Бұл кезде аюдың ағзасы баяу жұмыс істей бастайды, бірақ ол толық сөнбейді. Мысалы, кірпілер мен жарқанаттар қысқы ұйқы кезінде дене температурасын қатты төмендетіп, мүлде қимылсыз жатады. Ал аюдың дене температурасы небәрі бірнеше градусқа ғана төмендейді.
Қыс бойы аю інінде жатып, тамақ жемейді, су ішпейді, тіпті дәретке де шықпайды. Бұл – табиғаттағы ең таңғаларлық құбылыстардың бірі. Оның ағзасы жаз бен күзде жинаған май қорын біртіндеп энергияға айналдырып, тіршілігін сақтайды. Ғалымдар аюдың бұл қабілетін әлі күнге дейін толық түсініп болған жоқ.
Аю қыста мүлде оянбай жатады деген пікір де дәл емес. Ол сыртқы дыбысқа, қауіпке немесе ауа райының күрт өзгеруіне байланысты оянып кетуі мүмкін. Кейде інінен шығып, орнын ауыстырып қайта жатып алатын жағдайлар да кездеседі. Яғни аюдың санасы толық өшіп қалмайды.
Қысқы «ұйқының» ұзақтығы аюдың түріне, жасына және мекен еткен аймағына байланысты. Солтүстікте өмір сүретін қоңыр аюлар 5–6 айға дейін інде жата алады. Ал климаты жұмсақ өңірлерде кей аюлар қысты толық інде өткізбей, анда-санда серуендеп жүруі де мүмкін.
Аналық аюлар үшін бұл кезең тіпті ерекше. Олар қыстың ортасында іннің ішінде күшіктерін дүниеге әкеледі. Қозғалыссыз жатқан аналық аю жаңа туған әлсіз күшіктерін жылытып, сүтімен асырайды. Табиғат үшін бұл нағыз ғажайып көрініс.
Қызығы, қыстан шыққан аюлар бұлшық етін жоғалтпайды, сүйектері әлсіреп кетпейді. Ал адам ұзақ уақыт қозғалыссыз жатса, денсаулығына зиян келеді. Осы қасиет аюларды медицина ғылымы үшін де ерекше зерттеу нысанына айналдырып отыр. Ғалымдар аю ағзасының сырын түсінсе, болашақта адам денсаулығына пайдалы жаңалықтар ашылуы мүмкін.
Аюлар қыста толық ұйқыға кетпейді, бірақ өмір сүрудің ерекше режиміне көшеді. Бұл – табиғаттың тіршілік иелеріне сыйлаған ғажайып бейімделу қабілетінің айқын дәлелі.
