Сурет: pixabay.com
Арыстанды бекерге «аңдардың патшасы» демейді. Оның айбатты келбеті, салмақты жүрісі мен өзгеше мінезі адамзат санасында ежелден күш пен биліктің белгісі ретінде орныққан. Ғылым тілінде арыстан – мысық тұқымдасына жататын ең ірі жыртқыштардың бірі әрі табиғаттағы ең әлеуметтік мысық.
Арыстанның басты ерекшелігі – оның жалғыз емес, топ болып өмір сүруі. Мұндай қауым «прайд» деп аталады. Бір прайдта бірнеше аналық, олардың күшіктері және бір немесе екі аталық арыстан болады. Негізгі аң аулау міндетін аналықтары атқарады, ал аталықтары аумақты қорғап, өз үстемдігін сақтайды. Бұл – табиғаттағы міндеттер әділ бөлінген жүйенің бір көрінісі.
Аталық арыстанның жалы – оның мәртебесінің көрсеткіші. Жалы неғұрлым қою әрі қаралау болса, соғұрлым ол мықты әрі тәжірибелі саналады. Ғалымдардың айтуынша, жалы қалың арыстан аналықтарға тартымды көрінеді және қарсыластарын үркітеді. Сонымен қатар жалы төбелес кезінде мойынды жарақаттан қорғауға көмектеседі.
Арыстанның ақырығы – табиғаттағы ең қатты дыбыстардың бірі. Ол 8–10 шақырымға дейін естілуі мүмкін. Бұл дауыспен арыстан өз аумағын белгілеп, қарсыластарына ескерту жасайды. Түнгі саваннада жаңғырыққан ақырық жабайы табиғаттың ең әсерлі көріністерінің бірі саналады.
Көпшілік арыстанды жалқау деп ойлайды, бірақ бұл толық шындық емес. Арыстандар энергияны үнемдеу үшін тәуліктің 20 сағатына дейін демалуы мүмкін. Ал аң аулау кезінде олар өте шапшаң әрі үйлесімді әрекет етеді. Қысқа қашықтықта арыстан сағатына 80 шақырымға дейін жылдамдықпен жүгіре алады.
Қызығы, арыстан – мысық тұқымдасында бірге өмір сүріп, бір-бірімен тығыз байланыс орнататын жалғыз түр. Олар бір-бірінің басын жалап, әлеуметтік байланысты нығайтады. Бұл мінез олардың тек жыртқыш емес, күрделі әлеуметтік құрылымы бар жануар екенін көрсетеді.
Табиғатта арыстан негізінен Африканың саванналарында мекендейді. Бұрын олар Азия мен Еуропаның кей бөліктерінде де кездескен. Қазір Азияда тек Үндістандағы Гир орманында азиялық арыстандардың шағын тобы ғана сақталған. Бұл оларды қорғау шараларының қаншалықты маңызды екенін аңғартады.
Арыстан күшіктері туған кезде дақ-дақ болып дүниеге келеді. Бұл дақтар оларды шөп арасында жасыруға көмектеседі. Уақыт өте келе дақтар жойылып, ересек арыстанға тән түс қалыптасады.
Бүгінде арыстан саны күрт азайып келеді. Соңғы жүз жылда олардың популяциясы бірнеше есе қысқарған. Негізгі себептері – мекен ету аумағының тарылуы және адам әрекеті. Сондықтан арыстан қазір жабайы табиғатты қорғау ұйымдарының басты назарындағы жануарлардың бірі.
Арыстан – күштің ғана емес, жауапкершіліктің де символы. Табиғатта ол тепе-теңдікті сақтайтын негізгі жыртқыштардың бірі. Сол себепті арыстанды қорғау – тұтас экожүйені сақтау деген сөз.
