Сурет: pixabay.com
Түлкі – адамзат қиялында айлакерлік пен зеректіктің символына айналған жануар. Қазақ ертегілерінде ол қулығымен көзге түссе, ғылымда тіршілікке бейімделгіштігімен ерекшеленеді. Бұл жыртқыш сүтқоректілер ит тұқымдасына жатады және жер шарының көптеген аймағында таралған.
Түлкілердің ең танымал түрі – қызыл түлкі. Ол Солтүстік Америкадан бастап Еуропаға, Азия мен Солтүстік Африкаға дейін кең аумақта өмір сүреді. Қатты аязды тундрада да, шөлейтті аймақтарда да тіршілік ете алуы оның табиғатқа тез бейімделетінін дәлелдейді.
Бұл жануардың есту қабілеті ерекше дамыған. Түлкі қардың астында жүрген тышқанның дыбысын 20–30 метр қашықтықтан ести алады. Сол себепті ол жемін көбіне секіріп түсіп ұстайды. Қыс мезгілінде қар астына дәл бағытпен секіріп түсуін ғалымдар «тышқан аулау биі» деп атайды.
Түлкінің құйрығы тек әдемілік үшін емес. Ол тепе-теңдікті сақтауға, суықта денесін жабуға және басқа түлкілермен белгі беру үшін қолданылады. Қалың әрі ұзын құйрық – оның басты ерекшеліктерінің бірі.
Түлкі өте ақылды жануар саналады. Ол қауіпті жағдайларды есте сақтап, сол жерге қайта бармауға тырысады. Кей зерттеулерде түлкілердің қарапайым есептеуге және логикалық шешім қабылдауға қабілетті екені айтылған. Осы қасиеттері оны аңшылар үшін ең қиын олжаға айналдырады.
Қызығы, түлкі жалғыз жүргенді ұнатады. Қасқыр сияқты үйірімен аң ауламайды. Дегенмен көбею кезеңінде олар жұптасып, күшіктерін бірге тәрбиелейді. Аналығы бір мезетте 4–6 күшікті дүниеге әкеледі, ал аталығы азық тасып, ұяны қорғайды.
Түлкі дыбыстар арқылы да белсенді қарым-қатынас жасайды. Ғалымдар олардың 40-тан астам түрлі дыбыс шығара алатынын анықтаған. Соның ішінде үргенге ұқсас дыбыс, шыңғыру және қысқа дауысты белгі беру тәсілдері бар. Әсіресе түнгі мезгілде шығаратын дауысы адамға үрейлі естілуі мүмкін.
Тағы бір қызықты дерек – түлкілер қала өміріне де бейімделіп үлгерген. Лондон, Токио, Берлин сияқты ірі мегаполистерде олар қоқыс алаңдары мен саябақтарда тіршілік етеді. Қалалық түлкілер адамдардан аса қорықпайды әрі түнде белсенді болады.
Табиғатта түлкінің орташа өмір сүру ұзақтығы 5–7 жыл болса, қолайлы жағдайда 10–12 жылға дейін өмір сүре алады. Оның басты жаулары – ірі жыртқыштар мен адам. Соған қарамастан, түлкі саны азаймай, керісінше кей өңірлерде көбейіп келеді.
Түлкі – тек ертегідегі қу жануар емес, табиғаттың күрделі заңына бейімделген, ақылды әрі қызықты тіршілік иесі. Оның мінезі мен қабілеті адам баласын әлі де таңғалдыруын тоқтатқан емес.
