Сурет:dreamstime.com
Адамның арманы да, талпынысы да ешқашан шектелмейді. Бірінің тілегі – жоқшылықтан арылып, күнделікті қажеттілігін өтейтін қарапайым өмір сүру болса, екіншісінің мақсаты – байлығын еселеп, одан да жоғары деңгейге шығу. Осыны қазақ ерте заманнан қысқа әрі дәл жеткізіп қойған: «Кедей бай болсам дейді, бай Құдай болсам дейді». Бұл сөз тек әлеуметтік айырмашылықты емес, адамның қанағат деңгейін, психологиясын және өмірге деген көзқарасын ашып көрсетеді.
Кедей адам ең алдымен негізгі қажеттілікті өтеуді ойлайды. Оның арманы – жеткілікті табыс, тұрмысты түзеу, отбасын асырауға жетер тұрақтылық. Бұл табиғи қажеттілік. Кедейдің арманы көбіне нақты: үй, жұмыс, табыс, қауіпсіздік. Мұнда мақсат – жоқтан бар жасау, өмір сапасын жақсарту. Бұл – адамды әрекетке итермелейтін, дамуға жетелейтін дұрыс мотивация.
Ал бай адамның арманы мүлде басқа кеңістікке өтіп кетеді. Ол қолда барын көбейтуді, ықпалын арттыруды, билік пен мәртебені нығайтуды көздейді. Байлық өскен сайын адамның сұранысы да кеңейеді. Біз «қанағатсыздық» деп атауға бейім тұратын бұл құбылыс шын мәнінде – адамның тоқтаусыз ұмтылуға бейім табиғаты. Бір қызығы, байлық адамның өлшемін өзгертеді: ол бұдан былай өмірлік қажеттілікті емес, билік пен беделді мақсат етеді.
Алайда бұл мақалдың астарында тағы бір маңызды ұғым бар – қанағат. Кедейдің де, байдың да тоқтаусыз нәрсе қалауы – адамның ішкі тыныштығы мен рухани тепе-теңдігі сыртқы дүниемен өлшенбейтінін дәлелдейді. Жоғары табыс, мол байлық адамның ішкі толқынын баса алмайды. Кімде мүмкіндік көбейсе, оның амбициясы да көбейеді.
Бірақ бұл сөзді тек сынау немесе мысқыл ретінде түсіну дұрыс емес. Бұл – өмір философиясы. Кедейдің армандауы – табиғи. Байдың биікке ұмтылуы – заңды. Мәселе – екеуінің де шексіз мақсаттың соңында жүріп, қолындағыны бағалай ала ма, жоқ па деген сұрақта.
Адамның нағыз байлығы – оның дүниесі емес, дүниеге деген көзқарасы. Қанша табыс тапса да, өмірінің мәнін түсінбеген адам өзін кедей сезінуі мүмкін. Ал аз-маз табыспен жүріп-ақ өзін бақытты сезінетіндер де бар. Демек кедейлік пен байлық кейде цифрда емес, санада басталып, санада аяқталады.
«Кедей бай болсам дейді, бай Құдай болсам дейді» – бұл адам табиғатының тоқтаусыз ұмтылатын сипатын бейнелейтін қанатты сөз. Ол бізге бір нәрсені ескертеді: шексіз мақсат қуып жүріп, өмірдегі тепе-теңдікті, қанағат пен шүкірді ұмытпау қажет. Адам баласы қалаудан арылмайды, бірақ қалаудың үстінен емес, оның жаны үстем тұруы керек.
