Сурет: Vecteezy
Кедейлік – жиі экономикалық көрсеткіштермен өлшенетін құбылыс. Дегенмен қоғамда кең тараған пікір бар. Кедейлік тек табыстың аздығынан емес, адамның ойлау жүйесінен де басталады. Бұл пайымға толықтай келісу қиын, бірақ оның да шындығы жоқ емес. Кедейлік – әлеуметтік, экономикалық, психологиялық және мәдени факторлардың күрделі қосындысы. Сондықтан оны тек санаға немесе тек ортаға телу қате болар еді. Алайда адамның ойлау дағдысы мен мінез-құлық моделдері кедейліктен шығуға немесе керісінше, сол күйде қалуға айтарлықтай әсер ететіні анық.
Адам санасындағы кедейлік көбіне шектеулі ойлау арқылы көрінеді. Үнемі қорқынышқа, сенімсіздікке, тәуелділікке негізделген көзқарас адамды даму мүмкіндігінен алыстатады. «Менің қолымнан келмейді», «Менде ондай мүмкіндік жоқ», «Маған бұйырмаған» деген ішкі тұжырымдамалар әрекетсіздікке әкеледі. Бұл психологиялық шектеулер уақыт өте келе адамның нақты табыс табу әлеуетін төмендетеді. Өз қабілетіне сенбейтін адам тәуекел жасамайды, жаңа білімге ұмтылмайды, жоғары жалақы талап етпейді, кәсіби өсім жолын іздемейді.
Экономикалық кедейлік – сыртқы фактор. Ол жұмыссыздық деңгейіне, елдің даму қарқынына, аймақтық теңсіздікке, инфрақұрылымға, білім сапасына байланысты. Бірақ бір қызығы, дәл бірдей ортада өмір сүретін адамдардың нәтижесі әртүрлі болуы мүмкін. Мұны олардың ойлау дағдысы анықтайды. Кей адам шектеулі ресурспен-ақ мүмкіндікті байқап, оны ұтымды пайдалана алады. Басқасы сол мүмкіндікті көрсе де, тәуекел етуден бас тартады.
Кедейлік санасында қалыптасатын тағы бір элемент – қысқа мерзімді ойлау. Қаржыны басқаруда болсын, білім алуда болсын, ұзақмерзімді көзқарастың жоқтығы адамды тұрақсыз күйге түсіреді. Мысалы, қысқа пайда үшін уақытын сататын адам болашақтағы дамуға инвестиция жасамайды. Нәтижесінде табыс өспейді, мүмкіндіктер кеңеймейді.
Дегенмен сананы өзгерту – экономикалық қиындықтарды жоққа шығару емес. Егер қоғамда сапалы білім қолжетімсіз, еңбек нарығы әлсіз, табыс деңгейі төмен болса, жеке адамның сана трансформациясы бәрін өзгерте алмайды. Бірақ жеке деңгейде ойлау формасын түзету – жағдайды жақсартудың маңызды қадамы.
Кедейліктен шығуға ынталы адамда бірқатар көзқарас қалыптасуы тиіс. Олар: өсу ойлауы, жауапкершілікті өз мойнына алу, жаңа білімді меңгеру, табыс көздерін әртараптандыру, тәуекел етуге ниет және ұзақмерзімді мақсат қою. Осындай ойлау моделі адамды жаңа деңгейге шығарады, ал әрекет еткен сайын қорқыныштың орнына тәжірибе жиналады.
Кедейлік тек санадан тұрмайды – ол әлеуметтік және экономикалық құрылымдардың тікелей нәтижесі. Алайда сананың рөлі де елеусіз емес. Ойлау жүйесі адамды не кедейлікте ұстап тұрады, не одан шығуға итермелейді. Сондықтан кедейлікті жеңудің екі әдісі қатар жүруі керек. Қоғамдағы мүмкіндіктерді кеңейту және адамның өз санасын жаңғырту. Осындай үйлесім ғана нақты өзгеріс әкеледі.
