Фото: е-history.kz
1917 жылы 12 желтоқсан – қазақ тарихындағы маңызды белестердің бірі, деп хабарлайды Qazaq.Today ақпарат порталы.
Бұл күні Орынбор қаласында өткен Екінші жалпықазақ съезінде Алаш автономиясы жарияланып, Алаш Орда атты уақытша үкімет құрылды. Алаш қозғалысы – ХХ ғасырдың басындағы қазақ зиялыларының ұлттық тәуелсіздік жолындағы күресінің шарықтау шегі еді.
Ресейдегі ақпан және қазан төңкерістерінен кейін елде саяси тұрақсыздық орнап, билік вакуумы пайда болды. Осы кезеңде қазақ зиялылары халықты анархиядан, жергілікті жанжалдардан, отарлық езгіден қорғау үшін дербес ұлттық автономия құру қажеттігін ұғынды. Осы мақсатта Әлихан Бөкейхан бастаған интеллигенция өкілдері біріккен саяси ұйым – Алаш партиясын құрып, бүкіл қазақ халқының атынан саяси шешімдер қабылдай бастады.
Үкімет құрамына 25 адам енді, оның 15-і қазақ, қалған 10-ы өзге ұлт өкілдері болды. Бұл сол кезеңдегі көпұлтты жағдайды ескеріп, тең құқықты басқару үлгісін ұсынғанының көрінісі. Алаш Орда төрағасы болып Әлихан Бөкейхан сайланды. Басқа мүшелер қатарында Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатов, Жаһанша Досмұхамедов, Халел Ғаббасов, Мұстафа Шоқай сынды қоғам қайраткерлері болды.
Алаш Орда ұлттың саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени дербестігін қамтамасыз етуге бағытталған нақты жоспарлар ұсынды. Олар:
— қазақ жерін сақтап қалу;
— ұлттық әскер жасақтау;
— білім беру мен сот жүйесін реформалау;
— тең құқықтылық пен демократиялық қоғам орнату.
Алаш Орда үкіметі көп ұзамай Кеңес билігінің күшеюімен қысымға ұшырады. 1919 жылы Кеңес үкіметі Алаш Ордамен келіссөз жүргізіп, кейбір мүшелерін өз жағына тартуға тырысты. Бірақ 1920 жылдан бастап Алаш зиялылары қуғын-сүргінге ұшырап, қозғалыс таратылды.
Алаш Орда – қазақ халқының мемлекеттілікке ұмтылған алғашқы нақты саяси құрылымы. Ол қазіргі Қазақстан Республикасының іргетасы іспеттес. Алаш қайраткерлері ұлттық мүддені бәрінен жоғары қойып, жанын да, білімін де осы жолға арнады.
Алаш Орда тарихы – ұлт үшін жанын қиған тұлғалардың өнегесі. Бүгінгі Тәуелсіз Қазақстан сол күрестің заңды жалғасы. Алаш идеясы – азаттық, әділет және білім жолындағы мәңгілік мұрат.
