Коллаж: qazaq.today
Табиғатта кездесетін құбылыстардың бәрі адам логикасына бағына бермейді. Соның бірі – жануарлар әлеміндегі біржынысты мінез-құлық. Ғалымдар бұл құбылысты ондаған жылдар бойы зерттеп келеді және оның себептері тек жыныстық бағдармен байланысты емес, әлдеқайда күрделі биологиялық, әлеуметтік және мінездік факторларды қамтиды.
Жануарлар арасында біржынысты әрекеттердің болуы сенсациялық жаңалық емес. Африка пілдері, қасқырлар, дельфиндер, аққулар, маймылдар, пингвиндер, тіпті жәндіктердің кейбір түрлерінде де мұндай мінез-құлық тіркелген. Бұл – табиғаттағы қалыпты құбылыстардың бірі, бірақ әр түрдің өзіне тән себебі бар.
Көп жағдайда біржынысты жұптасу көбею мақсатында емес, әлеуметтік байланыс үшін қажет. Мысалы, дельфиндер бір-біріне жақындық орнату арқылы топтың бірлігін күшейтеді. Қасқырларда және маймылдарда мұндай мінез-құлық доминанттық иерархияны реттеуге көмектеседі. Яғни бұл — табиғи ортадағы әлеуметтік механизмдердің бір бөлігі.
Пингвиндер арасында да біржынысты жұптардың бар екені ғылыми түрде дәлелденген. Кейбірі тіпті балапан асырап, оны бірге күтеді. Мұндай жағдайлар зоопарктерде де, табиғи ортада да бақылауға алынған. Бұл құбылысты биологтар ата-аналық инстинктің күшімен және жұп құру маусымының ерекшеліктерімен байланыстырады.
Жануарлар әлемінде жыныстық инстинкт кейде стресс, орта тапшылығы, серіктес жетіспеуі немесе топтағы психологиялық факторлармен де өзгеріске түседі. Мысалы, еркек арыстандар арасында байқалатын кейбір әрекеттер олардың әлеуметтік рөлін айқындаумен тығыз байланысты. Бұл көбеюге бағытталған биологиялық бағдарламадан бөлек процестер екенін көрсетеді.
Ғалымдар біржынысты мінез-құлықтың жануарларда байқалуы табиғаттағы сан алуандықтың бір көрінісі екенін айтады. Бұл құбылыстың өзі жануарды өзгертпейді, оның тіршілігіне қауіп төндірмейді және популяцияның табиғи дамуына кедергі келтірмейді. Керісінше, көптеген түрлерде бұл мінез-тәртіп топ ішіндегі тұрақтылықты сақтауға көмектеседі.
Табиғат адамға қарағанда әлдеқайда кең әрі күрделі. Біз кейде түсініксіз көрінетін әрекеттердің артында биология, мінез-құлық және әлеуметтік байланыстардың тұтас жүйесі жатқанын байқамаймыз. Біржынысты мінез-құлық жануарлар әлемінің сирек емес, қалыпты құбылыстарының бірі. Ол табиғаттың өз заңдылығы бар екенін және тіршілік иелерінің мінездік бейімделуі әртүрлі болатынын дәлелдейді…
