Сурет:pixabay.com
Қарға – бізге тым таныс, кейде қарапайым көрінетін құс сияқты. Бірақ оның атауының шығу тарихы да, табиғи қасиеттері де өте қызықты. Қазақ мәдениетінде де, әлемдік зоологияда да қарға – ерекше құбылыс. Ол тек қара түсімен емес, ақыл-парасатымен, бейімделгіштігімен және ми көлемінің үлкендігімен өзгешеленеді.
Зерттеушілердің пікірінше, «қарға» атауының түп-төркіні дыбысты еліктеу арқылы қалыптасқан. Құстың «қарқ-қарқ» деген дауысы халық арасында дәл осылай беріліп, уақыт өте келе тұрақты атауға айналған. Түркі халықтарының көпшілігі бұл құсты дәл осыған ұқсас сөзбен атайды: «карга», «гарга», «қарқа». Яғни, құстың табиғи үні оның атын өзі қойғандай әсер қалдырады.
Қарға – әлем бойынша ең ақылды құстардың бірі. Ғалымдар оның ми құрылымын зерттей келе, кейбір маймылдармен деңгейлес интеллекті бар екенін дәлелдеген. Қарға құрал қолдана алады, тіпті мәселені бірнеше қадам алға есептеп шешеді. Орманды алқаптарда олар бұтақтарды сындырып, жемге жету үшін қолданатыны байқалған. Қалада өмір сүретін қарғалар өздеріне қолайлы жер тауып, адам жүрісіне бейімделіп, тамақты жол жиегінен қауіпсіз әдіспен ала біледі.
Тағы бір қызық қасиеті – қарғалар есте сақтау қабілеті жоғары құстар қатарына жатады. Олар өзіне зиян тигізген адамды да, оған көмектескен адамды да ұзақ уақыт есте сақтайды. Ғылымда қарғалар адамдардың жүзін бірнеше жыл бойы ұмытпайтыны дәлелденген. Тіпті қауіпті деп таныған адамды басқа қарғаларға «ескерту» ретінде белгілейтіні белгілі.
Қазақ даласында қарғаға қатысты түрлі наным-сенімдер бар. Кей ауылдарда қарға – жамандықтың белгісі деп қаралса, кей өңірлерде оны даналық пен сақтықтың символы деп қабылдайды. Көшпенді халық үшін табиғат құбылыстарының бәрінің мағынасы болған, қарғаның дауысы кейде ескерту, кейде белгі ретінде түсіндіріліп отырған.
Қарғаның тіршілігі де ерекше. Ол жұп таңдағанда өмір бойы адал жар болып қалады. Ұя салу, балапан ұшыру, ұрпағын қорғау – барлығы да екі ата-анаға ортақ жұмыс. Бұл қасиеті оны жануарлар әлеміндегі ең ұйымшыл құстардың біріне айналдырады.
Бүгінде қарғалар әлемнің барлық құрлығында кездестігімен, әр ортаға дәлме-дәл бейімделіп өмір сүре береді. Бұл олардың эволюциялық дамуының жоғары деңгейде екенін көрсетеді.
Қарға біз ойлағаннан да күрделі тіршілік иесі. Оның атауы қарапайым естілсе де, артында үлкен биологиялық және мәдени тарих жатыр. Адаммен бірге бір кеңістікте өмір сүріп келе жатқан ең бейімделгіш құстардың бірі болғандықтан, қарға табиғаттың әлі толық ашылмаған жұмбақтарының бірі болып қала береді.
Қазақ тарихында елдің тағдырын өзгерткен сәттер аз емес, бірақ ХХ ғасырдың басында басталған Алаш қозғалысының жөні – бөлек. Бұл қозғалыс кездейсоқ пайда болған жоқ. Шаршаған халық, бодандықта қажыған рух, ғасырлар бойы еркіндікті аңсаған ел ішінде бір күні сөнбейтін от тұтанды. Сол от – Алаш рухы еді. Оқу үшін үстінен басыңыз!
