Фото: Todayinfo.kz
Құндылықтар дағдарысы және оның әлеуметтік салдары
Қазіргі заманда технологиялық прогресс пен ақпарат ағынының жылдамдығы материалдық игіліктерді арттырғанымен, қоғамда рухани-моральдық бағдарлардың әлсіреуі байқалады. Бұл үрдіс әлеуметтік мәселелердің тереңдеуіне әкеледі: жастар арасындағы құқық бұзушылық, отбасы институтының дағдарысы, лудомания (құмар ойындарға тәуелділік) және басқа да деструктивті әрекеттердің көбеюі алаңдатады.
Мұндай жағдайда қоғамдық тұрақтылықты сақтау үшін әділеттілік, жауапкершілік және мейірімділік сияқты іргелі моралдық қағидалардың маңызы артады. Бұл жалпы адамзаттық құндылықтар зайырлы гуманизмде, ұлттық дәстүрлерде және әртүрлі діни ілімдерде, соның ішінде ислам мәдениетінде де көрініс табады.
Іргелі этикалық принциптердің қоғамдық қызметі
Кез келген тұрақты қоғам белгілі бір этикалық нормаларға негізделеді. Олардың діни немесе зайырлы сипатта болуына қарамастан, атқаратын әлеуметтік қызметі ұқсас:
- Әділеттілік: Бұл – тек моральдық ұғым емес, зайырлы мемлекеттің негізі – заң үстемдігінің іргетасы. Азаматтардың әлеуметтік мәртебесіне, нанымына немесе шығу тегіне қарамастан, заң алдында теңдігін қамтамасыз ету – қоғамдық келісімнің басты шарты.
- Адалдық пен Жауапкершілік: Азаматтық қоғамда бұл «әлеуметтік сенім» деп аталады. Бұл қасиеттер жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастырады, мемлекеттік институттардың ашықтығын (транспаренттілік) және есептілігін талап етеді.
- Гуманизм мен Мейірімділік: Бұл принциптер әлеуметтік қолдау жүйелерінің, волонтерлік қозғалыстардың және қайырымдылық институттарының негізінде жатыр. Азаматтық қоғамның белсенділігі – мұқтаж жандарға көмек көрсетуде мемлекеттің күшін толықтыратын маңызды элемент.
- Әлеуметтік байланыстар: Мықты отбасылық және қоғамдастық байланыстар – қоғамның «иммундық жүйесі». Ол жеке тұлғаны әлеуметтік оқшауланудан қорғайды.
Әлеуметтік кеселдерге азаматтық қоғамның жауабы
- Лудомания (Құмар ойындар) мен Ішімдік мәселесі
Бұл мәселелерді тек жеке адамның «күнәсі» немесе «әлсіздігі» ретінде қарастыру жеткіліксіз. Бұл – қоғамдық денсаулық сақтау және экономикалық қауіпсіздік мәселесі.
- Құмар ойыны: Бұл еңбекке негізделмеген табыс иллюзиясын тудыратын, клиникалық түрде танылған психологиялық тәуелділік (лудомания).
- Ішімдік: Адамның ақыл-ойын бұзып, зорлық-зомбылық пен жол-көлік оқиғаларының жиілеуіне тікелей себеп болады.
Зайырлы шешімдер: Мәселенің шешімі тотальды тыйым салуда емес (бұл тәжірибеде тиімсіз), кешенді мемлекеттік реттеуде жатыр. Азаматтық қоғам бұл жерде қоғамдық бақылауды (мысалы, жарнаманы шектеу, жасөспірімдердің қолжетімділігін қадағалау) күшейтеді. Сондай-ақ, діни уағыздың орнына, денсаулық сақтау министрлігі мен үкіметтік емес ұйымдардың санитарлық-ағарту жұмыстары, оңалту орталықтарының желісін дамыту маңызды рөл атқарады.
- Ажырасу және Отбасы институтының дағдарысы
Ажырасудың көбеюі – күрделі әлеуметтік-экономикалық және психологиялық факторлардың жиынтығы. Оған материалдық қиындықтар, серіктестердің жауапсыздығы және гендерлік теңсіздік мәселелері әсер етеді.
Азаматтық шешімдер: Зайырлы қоғамда отбасын сақтау «бұйрық» арқылы емес, келесі жолдармен жүзеге асады:
- Гендерлік теңдік: Ер мен әйелдің «басшы» және «бағынушы» моделінен гөрі, өзара жауапкершілік пен серіктестікке негізделген қарым-қатынас моделіне көшу.
- Психологиялық қолдау: Дағдарысқа ұшыраған отбасыларға арналған қолжетімді мемлекеттік және жеке психологиялық кеңес беру қызметтерін дамыту.
- Әлеуметтік кепілдіктер: Жас отбасыларға, әсіресе балалы аналарға мемлекет тарапынан көрсетілетін әлеуметтік-экономикалық қолдау – ажырасудың алдын алудың маңызды факторы.
Зайырлы мемлекеттегі моральдың негізі
Әділеттілік, адалдық, жауапкершілік және гуманизм сияқты жалпыадамзаттық құндылықтар кез келген қоғамның тұрақты дамуы үшін қажет. Тарихи тұрғыдан бұл құндылықтарды діни ілімдер, соның ішінде ислам діні де өз арнасында сақтап, насихаттап келді және бұл – оның мәдени рөлі.
Алайда, қазіргі зайырлы мемлекет пен азаматтық қоғам жағдайында бұл моральдық қағидалар тек діни сенімге ғана сүйенбеуі тиіс. Олардың негізгі тірегі – баршаға ортақ заң үстемдігі, азаматтық белсенділік, сыни ойлауға негізделген білім беру жүйесі және тең құқылы диалог.
Қоғамдық кеселдермен күрес – діни насихаттың ғана міндеті емес, ол бүкіл қоғамның, мемлекеттік институттардың және әрбір саналы азаматтың ортақ ісі. Тұрақты және өркениетті қоғам – діни догмаларға емес, құқыққа, білімге және жалпы адамзаттық ізгілікке негізделген қоғам.
