Сурет: pixabay.com
Бақа – көпшілікке таныс, бірақ шын мәнінде толық зерттеліп бітпеген тіршілік иесі. Ғалымдардың қазіргі деректеріне сүйенсек, Жер бетінде 7 500-ден астам бақа түрі бар. Алайда бұл соңғы сан емес. Жыл сайын әлемнің әр түкпірінде, әсіресе адам аяғы сирек басатын тропикалық ормандарда жаңа бақа түрлері анықталып жатыр. Кейбір жылдары ғылымға 100-ден астам жаңа түр қосылады.
Бақалар ең көп таралған аймақтар – Амазонка ойпаты, Орталық Америка, Африканың ылғалды ормандары және Оңтүстік-Шығыс Азия. Бұл өңірлердің климаты жылы әрі ылғалды болғандықтан, бақаларға өте қолайлы. Ал қоңыржай белдеуде, соның ішінде Қазақстан аумағында бақа түрлері аздау болғанымен, олар табиғи тепе-теңдікте маңызды рөл атқарады.
Өлшемі жағынан бақалар бір-бірінен жер мен көктей айырмашылықта. Әлемдегі ең кішкентай бақалардың ұзындығы 7–10 миллиметрден аспайды, олар саусақтың ұшына да әрең сыйып кетеді. Ал ең ірі түрі – Африкада кездесетін голийаф бақасы, оның салмағы 3 килограмға дейін, ұзындығы 30 сантиметрден асады. Бірі ағаш басында өмір сүрсе, енді бірі суда, батпақта немесе тіпті таулы аймақтарда тіршілік етеді.
Бақалардың тағы бір таңғаларлық қасиеті – түстерінің алуан түрлілігі. Жасыл, қоңыр түстерден бөлек, қызыл, көк, сары, тіпті неон түстес бақалар бар. Кейбірінің ашық түсі – жауларға «мен улімін» деген ескерту белгісі. Мұндай бақалардың терісінен бөлінетін заттар улы болуы мүмкін, ал кейбір халықтар оны медицинада зерттеп жатыр.
Ғалымдар үшін бақалар өте маңызды. Себебі олар табиғи индикатор саналады. Егер белгілі бір аймақта бақалар азайса немесе мүлде жоғалса, бұл – су мен ауаның ластанғанының, экожүйенің бұзылғанының нақты белгісі. Сондықтан экологтар алдымен бақалардың жағдайына назар аударады.
Алайда соңғы онжылдықтарда алаңдатарлық үрдіс байқалады. Климаттың өзгеруі, ормандардың жойылуы, су көздерінің ластануы және қауіпті саңырауқұлақ аурулары салдарынан бақа түрлерінің шамамен 40 пайызы жойылып кету қаупінде тұр. Кейбір түрлер соңғы рет ондаған жыл бұрын ғана тіркелген.
Соған қарамастан, бақалар адамзат үшін тек қауіп дабылы емес, пайдасы мол жаратылыс. Олар зиянкес жәндіктерді жеп, ауыл шаруашылығына көмектеседі, ғылыми зерттеулерге жол ашады және табиғаттың күрделі жүйесінің ажырамас бөлігі болып қала береді.
Бақа – қарапайым көрінгенімен, өте күрделі әрі маңызды тіршілік иесі. Әлемде олардың мыңдаған түрі бар, ал біз білмейтін, әлі ашылмаған бақалар саны одан да көп болуы мүмкін. Табиғатты қорғау – сол белгісіз түрлерді сақтап қалудың жалғыз жолы.
