Сурет: Freepik
Жаңа жыл десе, көз алдымызға бірден Аяз ата мен Ақшақар келеді. Олар сыйлық таратып, балаларды қуантатын мейірімді кейіпкер ретінде санамызға сіңіп кеткен. Алайда бұл бейнелердің шығу тарихы мен қазақ дүниетанымына қаншалықты жақын екені көп жағдайда ойландырмайды. Негізінде Аяз ата мен Ақшақар – бізге сырттан келген, кейіннен мәдениетімізге енген образдар.
Аяз атаның түп-тамыры көне славян мифологиясынан бастау алады. Ежелгі сенімдерде ол қыстың, аяздың, суықтың рухы ретінде суреттелген. Бастапқыда ол қатал, тіпті қауіпті кейіпкер болған. Уақыт өте келе, әсіресе ХІХ ғасырдың соңында және кеңес дәуірінде Аяз ата бейнесі жұмсарып, балаларға сыйлық әкелетін мейірімді қарияға айналды. Кеңес идеологиясы бұл кейіпкерді Рождестволық діни образдардың орнына ұсынып, Жаңа жылдың басты символына айналдырды.
Ақшақар образы да славян фольклорынан шыққан. Ол қардан жаратылған, нәзік әрі пәк қыз бейнесінде елестетіледі. Халық ертегілерінде Ақшақар көбіне қыс пен тазалықтың символы ретінде көрінеді. Кеңес кезеңінде ол Аяз атаның немересі ретінде бекітіліп, мерекелік сценарийлердің ажырамас бөлігіне айналды. Осылайша Ақшақар балаларға жақын, ертегі әлемінің жарқын кейіпкері ретінде қалыптасты.
Бұл екі образ қазақтың дәстүрлі мәдениетінде бұрын болмаған. Қазақ дүниетанымында қысқа қатысты «Қыдыр ата», «Аяз би» секілді ұғымдар кездескенімен, олар мейрамдық кейіпкер деңгейінде дамымаған. Аяз ата мен Ақшақар қазақ қоғамына ХХ ғасырда, кеңестік саясатпен бірге енді. Балабақша, мектеп, мерекелік кештер арқылы бұл бейнелер күнделікті өмірімізге орнығып кетті.
Бүгінде Аяз ата мен Ақшақар – Жаңа жылды елестетудің ажырамас бөлігі. Бірақ олардың тарихына үңілсек, бұл кейіпкерлердің ұлттық түп-тамырдан гөрі, сыртқы мәдени ықпалдың жемісі екенін көреміз. Соған қарамастан, уақыт өте келе олар жаңа буынның балалық шағымен байланысып, ортақ мәдени символға айналып үлгерді. Таңсық болып келген бұл образдар бүгінде үйреншікті көрініске айналды, ал олардың тарихы мәдени ықпалдың қоғамға қалай сіңетінінің айқын мысалы.
