Сурет:Pixabay.com
Жаңа жыл – бүгінгі күні әлем халықтары үшін ортақ мереке. Бірақ оның шығу тарихы да, әр елдегі уақыты да әртүрлі. Әлемнің басым бөлігі 1 қаңтарды жаңа жылдың бастауы деп қабылдайды, ал қазақ халқы мен түркі жұрты үшін жылдың шын мәніндегі басталуы – 22 наурыз, яғни Күн мен Түн теңелетін көктемгі Шығыс жаңа жылы. Екі дәстүрдің тарихы екі бөлек кезеңнен бастау алады.
Жаңа жылды 1 қаңтарда қарсы алу дәстүрі Ежелгі Римнен шыққан. Римдіктер күнтізбесін реформалаған Юлий Цезарь б.з.д. 46 жылы жаңа жылдың басын қаңтар айына ауыстырды. Қаңтар (Janus) есімі – есік пен өткелдердің, жаңа бастамалардың құдайы Янусқа қатысты еді. Сол себепті Рим жаңа жылды осы күнмен байланыстырды. Кейін бұл жүйені Еуропа елдері қабылдап, бүкіл әлемге тарады. Уақыт өте келе христиандық мәдениет пен халықаралық күнтізбе нормалары да 1 қаңтарды әлемдік жаңа жыл ретінде бекітті.
Қазақтардың жаңа жылды наурызда тойлауы мүлде басқа тарихи негізге сүйенеді. Наурыз – табиғаттың оянуымен байланысты ең көне мерекелердің бірі. Бұл күн – Жер Күнге қатысты дәл орталық нүктеде тұрған сәт, яғни Күн мен Түн теңеледі. Дәл осы кезде табиғат жыл сайын қайта жаңарып, тіршілік басталады. Сол себепті түркілер, парсылар, шығыс халықтары үшін бұл күн – жаңа өмірдің, жаңа жылдың, жаңа үміттің символы.
Қазақ даласында Наурыз мерекесі мыңдаған жылдар бұрын пайда болған. Көшпелі халық үшін табиғаттың өзгерісі – тұрмыс пен шаруашылықтың негізгі өлшемі. Көктемнің келуі малдың төлдеп, жердің қайта көгеруін білдіретін. Яғни жаңа жыл табиғатпен бірге басталатын. Сондықтан «Жыл басы – Наурыз» деген түсінік қазақ қоғамында қалыптасты.
Наурыздың мәні – жаңару, жарасу, тазару және өмірдің қайта басталуы. Халық бұл күнге дейін өкпе-ренішін ұмытқан, үйлерін тазалап, жаңа жылды ақ ниетпен қарсы алған. «Наурыз көже» – молшылықтың, «көрісу дәстүрі» – татулықтың белгісі. Бұл – қазақтың рухани дүниетанымының өзегі.
Сөйтіп, әлемдік жаңа жыл мен Наурыз арасындағы айырмашылық – тек күнтізбе емес. Бірі – тарихи-мәдени стандартқа айналған халықаралық мереке, ал екіншісі – табиғат пен адам өмірінің үйлесімін бейнелейтін көне дәстүр. Қазақтар үшін нағыз жаңа жылдың наурыз айында басталуы – олардың табиғатпен етене жақындығын көрсететін тарихпен сабақтас таңдау.
Бүгінде Қазақстанда екі жаңа жыл қатар тойланады. Бұл – бір жағынан заманауи дәстүрге құрмет, екінші жағынан терең тамырлы ұлттық рухқа адалдық. Ал шын мәніндегі жыл басы – табиғат қайта туған Наурыз күні болып қала береді.
