Сурет: Pixabay.com
Ит — адам қолға үйреткен ең алғашқы тіршілік иесі. Ғалымдардың пікірінше, бұл процесс кем дегенде 20–30 мың жыл бұрын, палеолит дәуірінде басталған. Адамзаттың аң аулап, табиғатпен күресіп өмір сүрген кезеңінде иттердің қолға үйретілуі үлкен тарихи бетбұрыс болды. Бұл тек жануарды иелену емес, адам өркениетінің дамуындағы алғашқы серіктестік еді.
Иттердің қолға үйретілуі туралы ең кең тараған теория олардың қасқырдан бастау алғаны дейді. Ежелгі қасқырлар адамдардың қоныстарына жақындап, аңшылықтан қалған сүйек-қалдықтармен қоректенген. Адамдарға қауіп төндірмейтін, мінезі жуас қасқырлар адам маңында жиірек жүріп, біртіндеп адамға бейімделе бастаған. Уақыт өте келе адамдар да олардың пайдасын көрген: қасқырлар түнгі қауіптен ескертіп, жабайы аңдарды үркітіп, аңшылыққа көмектескен.
Жуас, батыл әрі адамға жақындаған қасқырлармен адамдар біртіндеп байланыс орнатып, оларды асырап, күтіп, бірге өмір сүруге үйрете бастайды. Осылайша табиғи сұрыпталу мен адамның таңдауы нәтижесінде қазіргі үй итінің алғашқы формалары пайда болды. Қасқырдан бөлінген бұл топ уақыт өте келе морфологиясы өзгере бастады: тұмсығы қысқара түсті, құлақтары салбырап, мінезі жұмсарып, адамға бағынышты болуға бейімделді.
Археологиялық қазбалар осы процестің ежелден басталғанын дәлелдейді. Ең көне үй итінің сүйектері шамамен 14 000 жыл бұрынғы қоныстардан табылған. Тіпті кейбір жерлерде адам мен иттің бірге жерленгені анықталған, бұл олардың байланысы терең құрметке ие болғанын көрсетеді.
Иттердің қолға үйретілуі адам өміріне үлкен өзгеріс алып келді. Олар аңшылықта көмекші, қауіптен қорғаушы, бағыт көрсетуші, кейінірек мал бағушы және жолсерік қызметін атқарды. Уақыт өте келе әр аймақтың табиғаты мен қажеттілігіне байланысты әртүрлі тұқымдар қалыптасты: шапшаң тазы, төзімді овчарка, күшті төбет, ақылды ретривер — мұның бәрі мыңдаған жылдық селекцияның нәтижесі.
Бүгінде иттер — тек үй жануары емес, адамның әлеуметтік өмірінде ерекше рөл атқаратын серігі. Олар іздестіру-құтқару қызметінде, шекара күзетінде, терапия мен реабилитацияда, тіпті психологиялық қолдау көрсетуде маңызды орын алады. Ит пен адамның байланысы — табиғаттағы ең берік және ұзақ серіктестіктің бірі.
