Психолог кеңесі: Баланың күйзелісте (стресс) жүргенін қалай байқауға болады?

Фото: Todayinfo.kz

Көптеген ата-аналар «стресс» тек ересектерге тән ұғым деп қателеседі. Алайда, балалардың нәзік жүйке жүйесі сыртқы және ішкі өзгерістерге өте сезімтал келеді. Ең қиыны – бала өз сезімін сөзбен жеткізіп, «мен шаршадым» немесе «мен уайымдап тұрмын» деп айта алмайды. Олар күйзелісті іс-әрекеті, денсаулығы және мінез-құлқы арқылы көрсетеді.

Психологтар бала бойындағы күйзелістің негізгі белгілерін төрт топқа бөліп қарастырады. Егер балаңыздан төмендегі белгілерді байқасаңыз, оған көңіл бөлетін уақыт келді.

1. Эмоционалдық және мінез-құлықтағы өзгерістер

Бұл – ең алғашқы және көзге тез түсетін белгілер. Егер баланың мінезі кенеттен өзгерсе, бұл дабыл қағарлық жағдай.

Себепсіз ашушаңдық: Бала бұрын сабырлы болса, енді болмашы нәрсеге ашуланып, айқайлап немесе заттарды лақтыра бастайды.
Тұйықталу: Көп сөйлемейтін, бөлмесінен шыққысы келмейтін, бұрын қызыққан ойындарына мән бермейтін күйге түседі.
Жылауықтық: Сезімталдығы артып, кез келген ескертуге немесе сәтсіздікке жылайды.
Қорқыныш пен үрей: Бұрын қорықпайтын нәрселерден (қараңғыдан, жалғыз қалудан) қорқа бастауы мүмкін.

2. Физиологиялық белгілер (Денедегі өзгерістер)

Баланың денесі күйзеліске «психосоматика» арқылы жауап береді. Дәрігерлер тексергенде бала сау болуы мүмкін, бірақ шағымдары тыйылмайды.

Ұйқының бұзылуы: Ұйықтай алмау, түнде жиі ояну немесе қорқынышты түстер көру.
Тәбеттің өзгеруі: Тамақты тым көп жеу (әсіресе тәттіні) немесе мүлдем тамақтан бас тарту.
Бас және іш ауруы: Мектепке немесе бақшаға барар кезде «ішім ауырып тұр», «басым ауырып тұр» деп жиі шағымданады.
Энурез (кіші дәретті ұстай алмау): Тіпті дәретханаға өздігінен барып жүрген ересек баланың түнде төсегін сулап қоюы – қатты күйзелістің белгісі.
Жағымсыз әдеттердің пайда болуы: Тырнағын кеміру, шашын жұлу, ернін тістелеу.

3. Оқу және әлеуметтік белгілер

Күйзеліс баланың когнитивті (ойлау) қабілетіне тікелей әсер етеді.

Үлгерімнің төмендеуі: Сабаққа зейін қоя алмау, есте сақтау қабілетінің нашарлауы.
Мектептен қашу: Оқуға барғысы келмеу, сыныптастарымен немесе мұғалімдермен қарым-қатынастың бұзылуы.
Достарынан алшақтау: Құрбы-құрдастарымен ойнағысы келмей, оқшаулануы.

4. Регрессия (Кері кету)

Бұл көбінесе кішкентай балаларда кездеседі. Бала даму жағынан артқа шегініп, өзін кішкентай сәби сияқты ұстай бастайды.

Мысалы: 5-6 жастағы бала қайтадан емізік сұрауы, былдырлап сөйлеуі немесе ата-анасынан бір елі ажырамай қалуы мүмкін. Бұл – «маған қамқорлық пен қауіпсіздік жетіспейді» деген үнсіз айқай.

Ата-ана не істеуі керек? 5 алтын кеңес

Егер жоғарыдағы белгілерді байқасаңыз, дүрбелеңге салынбай, мына қадамдарды жасаңыз:

Ашық сөйлесіңіз: Баланы сұрақтың астына алмаңыз. Жай ғана «Мен сенің көңіл-күйің жоқ екенін байқадым, сені бірдеңе мазалай ма? Мен әрқашан сені тыңдауға дайынмын» деп қолдау білдіріңіз.
Күн тәртібін реттеңіз: Күйзеліс кезінде балаға тұрақтылық қажет. Ұйқы, тамақтану және демалыс уақытының бір мезгілде болуын қадағалаңыз.
Жақын болыңыз (Тактильді байланыс): Баланы жиі құшақтаңыз, арқасынан сипаңыз. Құшақтасу кезінде тыныштандыратын «окситоцин» гормоны бөлінеді.
Талапты азайтыңыз: Уақытша сабақ үлгеріміне немесе үй шаруасына қатысты талаптарды жеңілдетіңіз. Балаға «тыныгуға» мұрсат беріңіз.
Маманға жүгініңіз: Егер баланың күйзеліс белгілері 2 аптадан астам уақытқа созылса және оның күнделікті өміріне қатты кедергі келтірсе, балалар психологына жүгінген жөн.