Фото: ЖИ арқылы жасалды
Қазақстан – көпконфессиялы, зайырлы мемлекет. Халқының шамамен 90%-ы өзін діндармын деп санайды, олардың 70%-дан астамы – ислам дінін ұстанушылар. Дегенмен, діндарлардың бір бөлігі ғана өз дінінің негіздерін терең түсініп, шынайы ислам мен радикал жалған ілімнің айырмашылығын ажырата алады. Көпшілігі діни мәліметті үстірт қабылдап, сенімді сөйлеген кез келген уағызшының ықпалына еріп кетуге бейім. Осындай жағдайда әсіресе жастардың діни сауаттылығы өзекті мәселеге айналды. Жастар – қоғамның ең белсенді әрі осал тобы. Егер дұрыс бағыт пен білім берілмесе, дінді үстірт түсіну радикалды ағымдардың арбауына түсу қаупін арттырады.
- Жастардың дін жайлы базалық білімі
Қазақстан жастарының діни білімі үлкендер буынына қарағанда біршама жоғары. Бұған жастардың дінге қызығушылығы және оны теориялық тұрғыда танып-білуге ұмтылысы себеп. Мектептерде 9-сыныптан бастап «Зайырлылық және дінтану негіздері» міндетті курсы оқытылатыны белгілі. Соның нәтижесінде қазіргі студенттердің көпшілігі дін туралы бастапқы мағлұматпен университетке келеді.
Студенттердің басым бөлігі өзін белгілі бір дінге жатқызады, бірақ діни міндеттерді толық орындауға бәрі бірдей құлшыныс танытпайды. Кейбірі өзін діндар санап, діни мерекелер мен дәстүрлі рәсімдерді сақтайды, бірақ мешітке жиі бармайды. Ал жастардың аз бөлігі өзін атеистпін деп атайды. Мұның барлығы қазіргі жастар арасында діндарлықтың қалыпты, дәстүрлі сипатта екенін көрсетеді.
Сонымен бірге, сарапшылар жастардың діни сауатының тереңдігіне күмәнмен қарайды. Жастардың діни білім деңгейін қазіргі заман талабына сай толық жеткілікті деу қиын. Бұл олардың теріс ағымдардың ықпалына түсуіне негіз болуы мүмкін. Студенттердің өздері де бұл проблемамен келіседі: сауалнамаларда жастардың басым бөлігі радикалды ағымдарға қосылудың басты себебі – діни білімнің төмендігі екенін көрсеткен.
Qazaq.today тілшісінің мақала әзірлеу барысындағы арнайы сұрағына жауап берген ҚР Ғылым және жағары білім министрлігі Ғылым комитеті «Ғылым ордасы» РМК Орталық ғылыми кітапханасының ғылыми қызыметкері, әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің PhD докторанты Құрманбек Қасымхан:
«Қазақстандағы жоғары оқу орындарында діни сауаттылық жоқ. Жалпы қоғам деңгейінде де діни білім өте төмен. Иә, біз Қазақстан халқының сексен бес пайызын мұсылман деп айтамыз. Бірақ олардың көпшілігі тек тақлиди иман деңгейінде ғана қалып отыр.
Жалпы құдайға деген иман екіге бөлінеді: хақиқи иман және тақлиди иман.
- Хақиқи иман – әрбір жеке тұлғаның Алланы өз ақылымен, санасымен танып, шынайы сеніп, құлшылық жасап, өзін мұсылман санауы.
- Тақлиди иман – ата-бабасы мұсылман болғандықтан, «әкем мұсылман, сол үшін мен де мұсылманмын» деп айту.
Қазіргі қазақ қоғамының басым бөлігі осы екінші деңгейде. Бабалары мұсылман болғандықтан мұсылманбыз дейді, бірақ шариғат қағидаттарын терең түсініп, оқып, меңгеріп жүргендер өте аз. Оларды бір-екі пайыз ғана десе болады. Шынайы діни білім алғандар – Қазақстан мұсылмандары діни басқармасына қарасты медреселердің шәкірттері, «Нұр-Мүбәрак» Египет ислам мәдениеті университетінде оқып жүргендер мен сол жердің ұстаздары ғана.
Осыдан басқа жоғары оқу орындарында діни сауаттылықты дамыту бағытында жүйелі білім беріліп отырған жоқ. Өзімнің зерттеуім мен бақылауыма сүйенсем, ондай пәндер немесе бағдарлама мүлде кездеспейді.
Сондықтан қоғамдағы діни сауаттылықты көтеру үшін, бұл білімді жоғары оқу орнынан емес, мектеп қабырғасынан бастауымыз қажет. Егер бала мектеп жасынан бастап дін негіздерін дұрыс түсінсе, кейін университетке келгенде иманды хақиқи жолымен қабылдауға қабілетті болады. Ал қазіргі жағдайда мектепте діни сауаттылық берілмегендіктен, жастардың көпшілігі жоғары оқу орнына барғанда дінді тек тақлиди иман тұрғысынан ғана түсінеді. Олар ата-анасы мұсылман болғандықтан өздерін мұсылман санайды, бірақ мұндай түсінік – діни сауаттылыққа жатпайды» дейді.
- Жоғары оқу орындарындағы діни білім және пәндер
Қазақстанның жетекші университеттерінде дінтану және теология мамандықтары бойынша мамандар дайындалады. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ және Алматыдағы Нұр-Мүбарак Египет ислам мәдениеті университеті – осы саладағы негізгі білім ордалары.
Сонымен қатар, көптеген ЖОО-ларда діни сауаттылыққа қатысты дәрістер, семинарлар, кездесулер ұйымдастырылады. Кейбір университеттерде дінтану орталықтары ашылғанымен, студенттердің барлығы ол туралы біле бермейді. Жастардың өздері де ЖОО бағдарламасына «Зайырлылық және дінтану негіздері» секілді пәндерді енгізуді қолдайды.
Дегенмен, діни сауаттылық курстары барлық университеттерде міндетті емес. Көп жағдайда ол философия немесе мәдениеттану пәндерімен ұштасып, қосымша сабақтар немесе бейресми шаралар ретінде өтеді.
- Мемлекет пен діни мекемелердің серіктестігі және саясаты
Қазақстан зайырлы мемлекет болғанымен, дін саласына ерекше көңіл бөледі. Мемлекет дәстүрлі діни ұйымдармен серіктестік орнатып, жастардың діни сауатын көтеруге бағытталған жобаларды жүзеге асыруда.
Нұр-Мүбарак университеті, медреселер мен семинариялар мемлекеттік бақылауда жұмыс істейді. Теология және дінтану мамандықтарына арнайы гранттар бөлінеді. Сонымен бірге, шетелде діни білімді бақылаусыз алу қаупінің алдын алу үшін отандық оқу орындары күшейтілді.
Мемлекет пен діни басқармалар халық арасында ағартушылық жұмыстар жүргізіп, жыл сайын мыңдаған адамды қамтитын дәрістер, сауат ашу курстары мен кездесулер ұйымдастырады. Бұл шаралардың басты мақсаты – қоғамды радикалды идеологиядан қорғау.
- Соңғы жылдардағы үрдістер мен статистика
2016 жылдан бері мектептерде дінтану негіздерінің міндетті курсы енгізілгеннен кейін, қазіргі студенттердің жалпы діни эрудициясы бұрынғы буындарға қарағанда жоғары. Жастардың басым бөлігі өзін дінге жатқызғанымен, діни жораларды толық ұстанатындар аз.
ЖОО-ларда діни үгіт-насихатқа заң бойынша тыйым салынғандықтан, студенттердің көпшілігі мұндай әрекетке жолықпағанын айтады. Бұл зайырлылық принципінің сақталатынын көрсетеді.
Сонымен қатар, жастар арасында радикалды идеяларды қолдаушылар үлесі азайып келеді. Діни сауаттылықты көтеру және ағартушылық шараларының нәтижесінде көптеген азамат радикал көзқарастардан бас тартқан.
- Радикалданудың алдын алуда діни сауаттылықтың рөлі
Діни сауаттылық – радикализм мен экстремизмнің алдын алудың ең тиімді тетігі. Жастар діннің мәнін дұрыс көзден үйренгенде, теріс ағымдардың арбауына түспейді. Мешіт имамдары мен теологтардың түсіндірмелері жастарға дұрыс бағыт береді.
Діни сауаты бар студент түрлі ағымдардың ара-жігін ажыратып, сыни ойлау дағдысын дамытады. Ол өз дінін дәстүрлі тұрғыда түсініп, басқа сенім иелеріне құрметпен қарай алады. Бұл – қоғамдағы келісім мен тұрақтылықтың кепілі.
PS
Қазақстан жоғары оқу орындарындағы діни сауаттылық деңгейі біршама жақсы нәтиже көрсетуде. Жастар базалық біліммен университетке келеді, зайырлы саясатты қолдайды, дәстүрлі діни құндылықтарды бағалайды. Дегенмен, барлық ЖОО-ларда діни білімді жүйелі түрде енгізу міндеті әлі де бар.
Мемлекет пен діни мекемелердің бірлескен жұмысы нәтижесінде жастардың діни санасы өсіп, радикалды идеологияға қарсы иммунитет қалыптасуда. Діни сауаттылық – қоғамның тұрақтылығы мен қауіпсіздігі үшін аса маңызды. Сондықтан университеттер тек кәсіби білім берумен шектелмей, жастардың рухани дүниетанымын қалыптастыруға да үлес қосуы тиіс.
Мейіржан Әуелханұлы, Qazaq.today ақпарат агенттігі
