Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев «Ana tili» газетіне берген сұхбатында 2024 жылдың қорытындыларын жариялап, 2025 жылға арналған басым бағыттарды айқындады. Мемлекет басшысының бұл сұхбаты ел ішіндегі саяси-әлеуметтік және экономикалық мәселелерді кеңінен қамтып, реформаларды жалғастыруға серпін берді. Төменде Qazaq.today сұхбатта сөз болған төрт негізгі тақырып бойынша сарапшылардың пікірлерін ұсынады.
1. Сот жүйесіндегі реформалар: кассациялық соттарды құру
2024 жылы Қасым-Жомарт Тоқаев сот жүйесін жетілдіру бойынша бірқатар конституциялық түзетулерге қол қойды. Бұл бастамалардың ең бастысы – 2025 жылдың 1 шілдесінен бастап мамандандырылған үш кассациялық соттың (қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істерге арналған) іске қосылуы.
Марат Жұмағұлов, Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының аға ғылыми қызметкері, бұл қадамды «сот жүйесін әрі қарай тәуелсіздендіру және сот төрелігінің тиімділігін арттыру бағытындағы маңызды қадам» деп бағалайды. Оның айтуынша, кассациялық соттардың құрылуы:
- Азаматтардың сотта әділеттілікке қол жеткізу мүмкіндігін арттырады;
- Сот талқылауларының ашықтығын қамтамасыз етіп, саланы одан әрі модернизациялауға жағдай жасайды;
- Верховный Судқа біртұтас сот практикасын қалыптастырушы институт ретінде ықпал етуге мүмкіндік береді.
Жаңа соттарға судьяларды іріктеу талабы да күшейтіледі: кемінде 18 жылдық заңгерлік еңбек өтілі немесе кемінде 8 жылдық соттағы жұмыс өтілі, оның ішінде облыстық сотта 3 жылдық тәжірибе болуы керек. Ал кассациялық соттың төрағасы лауазымына тағайындалу үшін кемінде 10 жылдық соттағы еңбек өтілі және облыстық сотта кемі 5 жылдық тәжірибе талап етіледі.
2. Қоғамды алаңдатқан мәселе: лудоманиямен күрес
Елімізде 2024 жылы қабылданған тағы бір маңызды заң – лудоманияға, яғни құмар ойындарға тәуелділікке қарсы күрес шараларын күшейту туралы құжат. Заңнама аясында жастарды құмар ойындардан қорғау, жарнаманы шектеу және экономикалық тәуекел топтарын қысқарту көзделген.
Айдана Акесина, ҚСЗИ-дің (Қазақстан стратегиялық зерттеулер институты) жетекші сарапшысы, қабылданған шараларды «қоғамның әлеуметтік тұрақтылығын сақтауға бағытталған кешенді қадам» деп сипаттайды. Оның айтуынша:
- 25 жасқа толмағандарға құмар ойынға қатысуға тыйым салу лудоманияның жастарға тигізетін зиянды әсерін төмендетеді;
- Жарнамалық шектеулер, лицензиялардың күшін жою, онлайн платформаларды бұғаттау секілді тетіктер тиісті бақылау мен жауапкершілік жүктейді;
- Азаматтардың eGov порталы арқылы өзіне-өзі тыйым салу мүмкіндігі және несие-қарызы бар азаматтарға қатысты шектеулер (алимент төлейтін, берешегі бар т.б.) лудоманияның әлеуметтік теріс салдарын азайтады.
Ресми мәліметтер бойынша, Қазақстанда құмар ойындарға тәуелді адамдар саны 350 мыңнан асады. Бұл көрсеткіштің жыл сайын өсіп келе жатқанына байланысты мемлекет лудоманияға қарсы күресті ерекше назарда ұстап отыр.
3. Түркі ынтымақтастығын нығайтудағы Қазақстанның рөлі
Президент Тоқаев сұхбат барысында халықаралық аренада «түркі факторының» күшейе түскенін, түркі мемлекеттері ұйымы (ТМҰ) алаңында ортақ бастамаларды белсенді түрде ілгерілету қажеттігін атап өтті.
Әсем Күлбаева, ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ-дің Өңірлермен жұмыс жөніндегі бөлім сарапшысы, Қазақстанның түркі әлеміндегі орнын былайша бағалайды:
- ТМҰ-ның (Түркі мемлекеттері ұйымы) құрылғанына көп уақыт болмаса да, ұйым өз тиімділігін дәлелдеп үлгерді;
- Ұйым аясында экономика, білім, көлік, мәдениет, туризм және сыртқы саясат салаларында ортақ жобалар іске асуда;
- «Түркі әлемінің келешегі – 2040» стратегиясы, түркі мемлекеттерінің өзара сауда айналымын ұлғайту, стандарттар мен терминологияларды жүйелеу – ұйымның қазіргі және келешектегі басты міндеттері;
- Түркістан қаласының түркі әлемінің рухани астанасы ретіндегі рөлі, сонымен бірге V Дүниежүзілік көшпенділер ойындарының Астанада өтуі – мемлекетаралық мәдени-гуманитарлық байланысты нығайтудағы маңызды қадамдар.
Қазақстанның ТМҰ аясындағы жетекші рөлі, бір жағынан, ортақ тіл, мәдениет, тарихқа негізделсе, екінші жағынан, елдің экономикалық және геосаяси әлеуетімен ұштасып отыр.
4. Жетістіктер мен өңірлік даму: цифрландыру және бизнес-ахуал
Сұхбатта Мемлекет басшысы шағын және орта бизнесті дамыту, цифрландыруды ілгерілету және өңірлердегі инфрақұрылымдық жобалардың нәтижелері туралы кеңінен баяндады.
Берік Қадыров, ҚР Президенті жанындағы ҚСЗИ-дің Абай облысы бойынша өкілі, былтырғы жылы атқарылған іс-шаралардың өңірлік аспектілеріне тоқталып өтті. Оның айтуынша:
- Абай облысында 2024 жылдың қорытындысы бойынша шағын және орта бизнес субъектілерінің саны 54 380-ге жетіп, бұл секторда 103 952 адам жұмыспен қамтылған;
- Машина жасау саласында өндіріс көлемі 16%-ға, тамақ өндірісінде 4%-ға, бөлшек тауар айналымы 12%-ға, көтерме сауда 9%-ға өскен;
- Цифрлық шешімдерді енгізу көрсеткіші бойынша Қазақстан БҰҰ рейтингісінде 24-ші орынға ие болды, дегенмен сапалы контент, әсіресе мемлекеттік тілдегі ақпараттық экожүйені дамыту қажет;
- «Ақылды» қалалар жобаларына көңіл бөлінуі Семей секілді қалалардың инновациялық серпін алуына ықпал етеді.
Президент Тоқаев бұл жетістіктермен шектелмей, өңірлерді дамыту бағдарламаларын әрі қарай жалғастыруға, жастарды қолдауға және цифрлық саланы тереңдетіп дамытуға шақырды.
PS
Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Ana tili» газетіне берген сұхбаты бірнеше саланы қамтитын ауқымды реформалардың жүйелі жүргізіле беретінін аңғартты. Сот жүйесіндегі кассациялық соттарды құру – әділеттілік қағидатын күшейтіп, сот төрелігіне деген сенімді арттырады. Лудоманияға қарсы күрес – қоғамда тұрақтылық пен қауіпсіздікті сақтауға бағытталған батыл қадам. Түркі мемлекеттері ұйымы аясындағы ынтымақтастық – халықаралық аренада жаңа мүмкіндіктер ашып, елдің сыртқы саясаттағы салмағын нығайтады. Ал өңірлердің дамуы мен цифрландыру ісі – жалпыұлттық экономиканың өркендеуіне жол ашатын маңызды бағыттар.
Президент сұхбатында айтылған бастамалардың орындалуы атқарушы билік органдарының, сарапшылар қауымдастығы мен азаматтық қоғамның бірлескен, жүйелі жұмысын талап етеді. Қазақстанның алдағы даму траекториясында бұл реформалар мен стратегиялық қадамдар ел болашағын айқындайтын негізгі факторларға айналмақ.
Материал «Ana tili» газетіне берілген сұхбаттың мазмұны мен ҚСЗИ сарапшыларының пікірлері негізінде дайындалды.
