Бабаларымыздан қалған асыл мұра — мақал-мәтелдерімізде терең даналық пен өмірлік тәлім бар. «Жүздің түсін білгенше, бірдің атын біл» дегендей, сансыз адамдарды үстірт білуден гөрі, шынайы достық пен адалдықты қадірлеген жөн. «Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар» деп, әрбір қоғамда ерекше тұлғалар мен дарындылардың болатынын еске салады.
«Жеті атасын білмеген ұл жетесіз» деп, ата-бабаларымыздың тарихын, өзіміздің түп-тамырымызды білу маңызды екенін көрсетеді. Осы арқылы біз «жеті жұрттың қамын жер» дегендей, кең ойлы, жан-жақты азамат бола аламыз.
«Жігітке жеті өнер де аз» деген сөзбен, әрдайым білімге ұмтылып, көп қырлы болуға шақырады. «Айла алтау, ақыл жетеу» деп, ақыл мен парасаттың өмірдегі орнын атап көрсетеді.
«Төртеу түгел болса, төбедегі келеді, алтау ала болса, ауыздағы кетеді» деп, бірлік пен ынтымақтың күшін дәріптейді. Бірігіп әрекет етсек, алдымыздан шыққан кедергілерді жеңіп, үлкен жетістіктерге жете аламыз.
«Еңбек пен бақыт — егіз» дегендей, қажырлы еңбек арқылы бақытқа қол жеткізуге болатынын ұмытпағанымыз жөн. «Жетелі мен іскерге жеті күннің бәрі сәтті» деп, ақыл мен еңбекқорлықтың маңыздылығын айқындайды.
«Бір күн ұрыстың қырық күндік қырсығы бар» дегендей, әрекеттеріміздің салдары ұзаққа созылатынын ескеру қажет. Сондықтан татулық пен түсіністікке ұмтылып, бір-бірімізге қолдау көрсетейік.
Қорытындылай келе, ата-бабамыздың мұралары бізге өмірдің мәнін түсінуге, дұрыс жолды таңдауға көмектеседі. Сол даналықты бағалап, күнделікті өмірімізде қолданайық.
***
Жүздің түсін білгенше, бірдің атын біл.
Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар.
Семіздің аяғы – сегіз.
Алпыстағы атаңды жыққанша,
Алтыдағы атанды жық.
Он екі айда он үш той.
Алты ай баққан арықты бір түн ұрындырған өлтіреді.
Алты бала таппай ана аталмайды,
Бес бала таппай белгілі әйел болмайды.
Бір күн ашыққаннан қырық күн ақыл сұрама.
Бір күн ұрыстың қырық күндік қырсығы бар.
Жұт жеті ағайынды, жиенім сегіз.
жеті атасын білмеген ұл жетесіз.
Жеті атасын білген ұл
жеті жұрттың қамын жер.
Өзін ғана білген ұл
Құлағы мен жағын жер.
Жігітке жеті өнер де аз.
Туған да алтау едік, өле-өле жетеуміз.
Қарғыс жеті атаға жетеді.
Жеті кедей жиналғанмен ортасынан бір бай шықпас.
Кедейдің жеті қаңтары бар.
Жетім бала жеті күлшеге тоймас
Жетімге жеті бидай да тамақ,
Жетімнің қарны жетеу
Жеті қарақшыны таныған, жеті күнде адаспас.
Айла алтау, ақыл жетеу.
Қыстың соңы жеті тоғыс, көктем басы бес тоғыс.
Жігіт бір сырлы, сегіз қырлы болсын.
Алты аға бірігіп әке болмас, жеті жеңге бірігіп ана болмас.
Алты жастан жинасам асырам, жеті жастан жинасам жеткізем.
Жетелі мен іскерге жеті күннің бәрі сәтті.
Тоғыз ат бір қазыққа байланбас,
Тойған үйге тоғыз бар,
Егістікті бір рет сыйламасаң, ол сені тоғыз рет қинайды,
Тоғыз қатынның толғағы бір келді,
Тоғыз ат бір қазыққа байланбас
Екі аяқтыда бажа тату, төрт аяқтыда бота тату.
Бір ит көріп үреді,
Екі ит еріп үреді.
Бірінші байлық – денсаулық,
Екінші байлық – ақ жаулық,
Үшінші байлық – он саулық.
Елуінде – ер дана,
Елуінде – ел жаңа.
Тоқсан сөздің тобықтай түйіні бар.
Отыз тістен шыққан сөз,
Отыз руға тарайды.
Мыңның жүзін білгенше,
Бірдің атын біл.
Екі қарға таласса, бір қарғаға жем түсер.
Тоғыз қабат торқадан, тоқтышақтың терісі артық.
Бір жылға қоян терісі де шыдайды.
Аларманға алтау аз,
Берерменге бесеу көп.
Екі баланың ортасындағы шал бала болады,
Екі шалдың ортасындағы бала дана болады.
Бас екеу болмай, мал екеу болмас.
Біреуге мал қайғы, біреуге жан қайғы.
Мың қайғы бір борышты өтемейді.
Жақсы кісі қырқында толады,
жаман кісі қырқында солады
Ер бір рет өледі, ез мың рет өледі.
Жүз дімкеске бір лепес.
Бірінші әйел – шекер, екінші әйел – бекер.
Бірінші әйелді құдай қосады,
екіншісін адам қосады,
үшіншісін сайтан қосады.
Екі уыс алтын берсе, үшіншісін қоса сұра.
Біреу жаныңа жолдас,
біреу малыңа жолдас
Біреу тойып секіреді,
біреу тоңып секіреді
Ағайын – алтау, ана – біреу.
Аласыға алтау аз,
бересіге бесеу көп.
Төртеу түгел болса, төбедегі келеді,
алтау ала болса, ауыздағы кетеді.
Алтаумын деме, жетеуге жолығасың,
жетеумін деме, сегізге жолығасың.
Шындық – сегіз, бақыт егіз,
Ер- егіз, еңбек- жалғыз,
Еңбегі жанғанның тоқтысы егіз туады,
Еңбек пен бақыт – егіз
Құтты қонақ келсе, қой егіз табады
Қорқаққа қос көрінер,
Құдай бір ұрғанды қос қолдап ұрады,
Бір жебемен қос нысана оққа ұшты
