Отбасы туралы мақал-мәтелдер жинағы - ата-ана, туыс

Отбасы, туыстық туралы мақал – мәтелдер

Отбасы мен туыстық туралы мақал-мәтелдер қазақ халқының бай рухани мұрасынан алынған терең ойлар мен тәрбиелік мәні бар сөз тіркестері. Қазақ халқы үшін отбасы – ең қымбат құндылықтардың бірі, ал туыстық қатынастар – берік достықтың, өзара құрмет пен сыйластықтың негізі. Отбасылық құндылықтар мен туыстық байланыстарды сақтау және нығайту қазақтардың өмірінде маңызды рөл атқарған. Осы мақалада қазақтың отбасы және туыстық қатынастары туралы мақал-мәтелдерінен мысалдар келтіріліп, олардың мән-мағынасы түсіндіріледі.

Ежелден бері ата-бабамыз отбасын шаңырақтың символы ретінде бағалап, оған үлкен мән берген. Қазақ халқының дүниетанымында отбасы мен отан бір-бірімен тығыз байланысты ұғымдар ретінде қарастырылады. Бұл байланысты халық мақал-мәтелдер арқылы анық көрсеткен. Мысалы, «Отан – қуат, отбасы – шуақ» деген сөз отбасының отанның негізі екенін білдіреді. Отбасысыз қоғамды елестету қиын, себебі әр отбасы – мемлекеттің бір бөлшегі. Сол себепті де отбасында болатын сыйластық, бірлік, ынтымақ елге де әсер етеді. «Отбасының өнегесі – Отан өнегесі» деген мақалда осы ойды айқын көруге болады.

Қазақтың мақал-мәтелдерінде отбасының ішкі қарым-қатынасы да ерекше сипатталады. «Отбасының сәні – сыйластық, достың сәні – қимастық» деген мақал арқылы отбасы мүшелері арасындағы сыйластықтың маңыздылығы айқындалады. Сыйластық, құрмет, махаббат отбасының негізі болса, отбасылық береке де соның арқасында орнығады. «Жақсы әйел жаман еркекті ер қылады, жаман еркек жақсы әйелді жер қылады» деген мақал арқылы әйелдің отбасыдағы рөлі де ерекше көрсетіледі. Отбасының тыныштығы, бірлігі көбінесе әйел адамға байланысты деп саналған.

Жақсының басына іс түссе,
Отбасына білдірмейді.
Жаманның басына іс түссе,
Отбасын күлдірмейді.
***
Елін сүйер сеніңіз,
Өз отбасын сүйе алған.
***
Отбасындағы ойран
Ойдағы елге жетпес.
***
Отан — қуат,
Отбасы — шуақ.
***
Отбасы ала болса,
Кереге басы сайын бәле бар.
***
Отбасының жанжалы
Қана ішпеген шайдан туады.
Ауыр жолдың азабы,
Артар атан, нардан туады.
***
Отбасының өнегесі —
Отан өнегесі.
***
Отбасының сәні — сыйластық,
Достың сәні — қимастық.
***
Отбасынан бас кетсе,
Қазаннан ас кетеді.
***
Отбасына өрт салма.
***
Бойымдай бой табылса да,
Ойымдай ой табылмас.
***
Сыйға сый, сыраға бал.
***
Қарындасқа бұрмағанның қары сынсын.
***
Үй ішінен жау шықса,
Тұра қашып құтылмассың.
***
Қарындасқа бұрмағанның қары сынсын.
***
Үй ішінен жау шықса,
Тұра қашып құтылмассың.
***
«Сіз», «біз» — деген жылы сөз,
Ағайынға жарасар.
***
Қарындасың – қарлығашың.
***
Інісі бардың тынысы бар,
Ағасы бардың жағасы бар.
***
Төркін десе қыз төзбейді,
Көкпек десе түйе төзбейді.
***
Ине өткен жерден жіп өтер.
***
Тіріде сыйласпаған,
Өліде жылыспайды.
***
Қазаны басқаның қайғысы басқа.
***
Ата – баланың қорғаны.
***
Атаға баланың алалығы жоқ.
***
Енесі тепкен құлынның еті ауырмас.
***
Сақау баланың тілін шешесі біледі.
***
Балаң жаман болса,
Көрінгеннің мазағы.
***
Бала, баланың ісі шала.
***
Балам – балым,
Баланың баласы – жаным.
***
Қарға баласын аппағым дер,
Кірпі баласын жұмсағым дер.
***
Атаның көңілі балада,
Баланың көңілі далада.
***
Балалы үйдің ұрлығы жатпас.
***
Торғай жаңбыр жауса баласын қорғар,
Бұршақ жауса, басын қорғар.
***
Жалғыз түйе бақырауық,
Жалғыз бала жылауық.
***
Жылайын деген бала әкесінің сақалымен ойнайды.
***
Бала – ананың бауыр еті.
***
Бала қадірін балалы болғанда білерсің.
***
Балалы үй базар,
Баласыз үй қу мазар.
***
Бала – бауыр етің.
***
Балаға пышақ бермесең бір жылар,
Берсең екі жылар.
***
Ат болатын тай саяққа үйір,
Адам болатын бала қонаққа үйір.
***
Ат болатын құлынның,
Бауыры жазық келер.
Адам болар баланың,
Маңдайы жазық келер.
***
Отыз ұлым болса да орны басқа.
***
Немере етін жеп, сүйегін берер.
***
Бас екеу болмай,
Мал екеу болмас.
***
Сүйгенін шұнағым дейді.
***
Сұлу, сұлу емес,
Сүйген сұлу.
***
Көш жүре түзеледі.
***
Жылы – жылы сөйлесең,
Жылан інінен шығады.
***
Жақсы әйел жаман еркекті ер қылады,
Жаман еркек жақсы әйелді жер қылады.
***
Жақсы таз басын жасырмайды,
Жақсы әйел асын жасырмайды.
***
Қалған көңіл шыққан жанмен семіреді.
***
Шын жыласа соқыр көзден жас шығады.
***
Қайғысыз қара суға семіреді.
***
Аталастың аты озғанша,
Ауылдастың тайы озсын.
Қарға тамырды қазақпыз.
Сұраса келе қарын бөле болып шығамыз.
***
Өз жұрттың — күншіл,
Нағашы жұрттың – сыншыл,
Қайың жұрттың міншіл келеді.
***
Қартың болса, жазып қойған хатпен тең.
***
Немере етін жеп, сүйегін қалдырады.
***
Өз балаңды өскенше бағасың,
Немереңді өлгенше бағасың.
***
Екі аяқтыда бажа тату, төрт аяқтыда бота тату.
***
Еркек сергек ұйықтаса, ырыс бітеді,
Әйел сергек ұйықтаса, жұмыс бітеді.
***
Ағасы бардың жағасы бар,
Інісі бардың тынысы бар.
***
Ұлың өссе, ұлы жақсы мен ауылдас бол
Қызың өссе,қызы жақсымен ауылдас бол.
***
Ағаның үйі – ақ жайлау.
***
Қонақ асына емес қабақ – қасыңа риза.
***
Қонақ жаман болса, үй иесі қалдырады,
Үй иесі жаман болса, қонақ қыдырады.
***
Келінің жаман болса, ұлыңнан көр.
Күйеуің жаман болса, қызыңнан көр.
***
Бойымдай бой табылса да,
Ойымдай ой табылмас.
***
Сыйға сый, сыраға бал.
***
Иесін сыйлағанның итіне сүйек таста.
***
Тіріде сыйласпаған,
Өліде жылыспайды.
***
Танымас, танымасын сыйламас.
***
Көңілдегі сырды көз білдіреді.
***
Өз үйім өлең төсегім.
***
Қарындасқа бұрмағанның қары сынсын.
***
Үй ішінен жау шықса,
Тұра қашып құтылмассың.
***
Тұлпардың өз тұяғы өзіне дәрі.
***
«Сіз», «біз» — деген жылы сөз,
Ағайынға жарасар.
***
Қарындасың – қарлығашың.
***
Ине өткен жерден жіп өтер.
***
Інісі бардың тынысы бар,
Ағасы бардың жағасы бар.
***
Төркін десе қыз төзбейді,
Көкпек десе түйе төзбейді.
***
Апасының киген тонын сіңлісі де киер.
***
Қазаны басқаның қайғысы басқа.
***
Ата – баланың қорғаны.
***
Атаға баланың алалығы жоқ.
***
Енесі тепкен құлынның еті ауырмас.
***
Сақау баланың тілін шешесі біледі.
***
Балаң жаман болса,
Көрінгеннің мазағы.
***
Бала, баланың ісі шала.
***
Балам – балым,
Баланың баласы – жаным.
***
Қарға баласын аппағым дер,
Кірпі баласын жұмсағым дер.
***
Атаның көңілі балада,
Баланың көңілі далада.
***
Балалы үйдің ұрлығы жатпас.
***
Торғай жаңбыр жауса баласын қорғар,
Бұршақ жауса, басын қорғар.
***
Жалғыз түйе бақырауық,
Жалғыз бала жылауық.
***
Жылайын деген бала әкесінің сақалымен ойнайды.
***
Бала – ананың бауыр еті.
***
Бала қадірін балалы болғанда білерсің.
***
Балалы үй базар,
Баласыз үй қу мазар.
***
Бала – бауыр етің.
***
Балаға пышақ бермесең бір жылар,
Берсең екі жылар.
***
Ат болатын тай саяққа үйір,
Адам болатын бала қонаққа үйір.
***
Ат болатын құлынның,
Бауыры жазық келер.
Адам болар баланың,
Маңдайы жазық келер.
***
Отыз ұлым болса да орны басқа.
***
Немере етін жеп, сүйегін берер.
***
Бас екеу болмай,
Мал екеу болмас.
***
Сүйгенін шұнағым дейді.
***
Сұлу, сұлу емес,
Сүйген сұлу.
***
Көш жүре түзеледі.
***
Жылы – жылы сөйлесең,
Жылан інінен шығады.
***
Жақсы әйел жаман еркекті ер қылады,
Жаман еркек жақсы әйелді жер қылады.
***
Жақсы таз басын жасырмайды,
Жақсы әйел асын жасырмайды.
***
Қалған көңіл шыққан жанмен семіреді.
***
Шын жыласа соқыр көзден жас шығады.
***
Қайғысыз қара суға семіреді.
***
Аталастың аты озғанша,
Ауылдастың тайы озсын.
***
Иесін сыйлағанның итіне сүйек таста.
***
Танымас, танымасын сыйламас.
***
Көңілдегі сырды көз білдіреді.
***
Өз үйім өлең төсегім.
***
Тұлпардың өз тұяғы өзіне дәрі.
***
Апасының киген тонын сіңлісі де киер.
***

Отан – қуат,
Отбасы – шуақ.
***
Отбасының өнегесі –
Отан өнегесі.
***
Отбасының сәні – сыйластық,
Достың сәні – қимастық.
***
Отбасынан бас кетсе,
Қазаннан ас кетеді.
***
Үй ішінен жау шықса,
Тұра қашып құтылмассың.
***
Інісі бардың тынысы бар,
Ағасы бардың жағасы бар.
***
Атаға баланың алалығы жоқ.
***
Енесі тепкен құлынның еті ауырмас.